Scheve ogen in de zorg

Het parlementslid Anne Mulder (VVD) wil dat patiënten in de zorg meer kostenbewust worden. Daarom zouden rekeningen in de toekomst niet alleen naar de verzekeraar moeten, maar ook naar de patiënt, zodat hij of zij inzicht krijgt in wat de behandeling heeft gekost. De gedachte is dat er zo bijvoorbeeld minder makkelijk gesjoemeld kan worden met dubbele declaraties en dat de burger meer doordrongen raakt van het belang van kostenbeheersing in de zorg. Daar zit iets in. Ik heb mij ook weleens verbaasd over de vanzelfsprekendheid waarmee tandartsen je een nieuwe rekening sturen nadat ze er eerst een knoeiboel van hebben gemaakt. Zo'n 'reparatiebehandeling' zou eigenlijk voor rekening van de behandelaar moeten komen. Maar waarschijnlijk zouden de rekeningen nog verder oplopen als we allemaal precies moeten gaan uitzoeken wie wat verkeerd heeft gedaan en wie daarvoor moet opdraaien.

VVD, CDA en PVV staan sympathiek tegenover het idee, de linkse oppositie is kritischer, waarbij een mevrouw van de SP meteen wees op het gevaar dat een oudere kankerpatiënt uit schuldbewustzijn misschien van behandeling zou afzien als tot hem door zou dringen hoe hoog de kosten zijn. Eerlijk gezegd denk ik dat er weinig van zulke kankerpatiënten zullen zijn. Zij zullen misschien afzien van behandeling als zij hun directe nabestaanden met hun behandelingskosten zouden opzadelen, maar als die kosten voor rekening van de gemeenschap zijn ligt de afweging anders. Sterker, mij zou het niet verbazen als patiënten voor de duurste varianten gaan als ze weten dat hun einde nadert. Wie daarna leeft, wie dan zorgt.

Het idee dat meer transparantie in de eigen zorgkosten de kosten kan helpen matigen is denk ik een illusie. Zelfs als mensen op hun ziekbed denken dat het voor hen niet meer zo hoeft, dan is er nog altijd de familie die op de beste, dus ook de duurste zorg zal aandringen. Als mensen weten dat de buurman in zijn laatste jaren nog allerlei dure zorg heeft genoten, tot taxi's aan toe, zal de neiging om met minder genoegen te nemen niet groot zijn. Mensen zijn (begrijpelijk) toch al van mening dat in de zorg alleen het beste goed genoeg is. Ik sluit zelfs niet uit dat de zorgkosten stijgen als meer mensen inzicht krijgen in hoe hoog de kosten van hun behandeling zijn. Toen de inkomens van grootverdieners openbaar weden gemaakt, leidde dat ook tot een verhogend effect, omdat topmanagers zich aan elkaar gingen spiegelen en het uiteraard niet voor minder gingen doen dan hun concurrenten. Zij werden zich toen nog meer van hun marktwaarde bewust.

De 'marktwaarde' van veel zorgbehoevenden is uiteraard negatief. Als ze niet meer tot het arbeidsproces behoren is dat de enige waarde die zij nog hebben. Ik zie niet hoe de zorgkosten gematigd kunnen worden als mensen zich daar meer 'bewust' van worden. Die (negatieve) bewustwording is in het algemeen waarschijnlijk toch al aan het toenemen, omdat de stijgende zorgkosten steeds meer onderwerp van publiek debat zijn. Als daar ook nog eens onder de noemer 'eigen verantwoordelijkheid' een persoonlijk element aan wordt toegevoegd, stijgt ook het gevaar van scheve ogen, vooral in de richting van al diegenen van wie we denken dat ze klaplopers zijn (in extremis: alle anderen behalve wijzelf). Als we eenmaal weten wat er voor onszelf en onze naasten aan zorg is besteed, denken we dat ook te weten voor Jan, Piet, Kees en - jazeker - Ali. De bereidheid om hoge ziektekostenpremies voor anderen te willen betalen zal er zeker niet door toenemen. Dat kan ook het toekomstig draagvlak voor de (collectieve) financiering van de zorg doen afnemen, waardoor goede zorg individueler en exclusiever en vooral nog veel duurder wordt. Ik weet niet of de Nederlandse bevolking dat in meerderheid zo'n aanlokkelijk perspectief vindt. Zelf wil ik bijvoorbeeld liever helemaal niet nadenken over wat mij allemaal aan zorgellende te wachten staat - en ook over alle mogelijke en niet te voorspellen kosten maak ik mij liever nog geen voorstelling. Als het om enge ziektes gaat, steek ik zolang ik gezond ben het liefst mijn kop in het zand. Het hele idee dat je je hier bewust van moet zijn en zorgen over moet maken, staat mij sowieso niet aan en bederft nu al mijn levenslust. Na lang nadenken ben ik tot de conclusie gekomen dat ik het liefst leef in zalige onwetendheid. Ik hoop op een mooie, maar niet noodzakelijk goedkope dood.