Reizen in de gezondheidszorg: van het kastje naar de muur

Onder het hoofdstuk 'kostenbeheersing' worden er door de overheid vaak de vreemdste plannen uitgevogeld. Neem nu de plannen voor de gezondheidszorg van minister Edith Schippers (VVD). Het is de bedoeling dat ziekenhuizen zich voortaan gaan specialiseren en dat je niet meer voor elke behandeling in elk ziekenhuis terecht kunt. Dat moet leiden tot betere benutting van dure apparatuur, betere benutting van dure specialisten die (nog) beter worden omdat ze gelijksoortige klachten te behandelen krijgen en 'dus' beter weten wat ze moeten doen (ik dacht juist dat ze daar al specialisten voor waren), wat dan weer tot efficiëntiewinst moet leiden. In de kantlijn werd ook opgemerkt dat veel kleinere ziekenhuizen 'uit prestigeoverwegingen' de indruk wekken dat ze 'alles' kunnen doen, terwijl de patiënten aan het lijntje worden gehouden en veel beter eerder naar grotere ziekenhuizen met meer specialistische kennis hadden kunnen worden doorgestuurd. Logisch nietwaar? Het enige minpunt dat wordt toegegeven is dat de patiënt om wie het allemaal te doen is meer moet gaan reizen, net als 'topspecialisten' die in meerdere ziekenhuizen aan het behandelen gaan.

Wat opvalt is dat de plannen geheel vanuit de bureaucratische logica van de zorgstructuur zelf zijn opgezet. Dat de patiënt zich moet aanpassen aan de zorg en niet andersom schijnt een detail te zijn. Misschien kan dat niet anders, maar ik zou denken dat ziekenhuizen die geacht worden met elkaar te concurreren er ook belang bij hebben om voor 'topziekenhuis' door te gaan. Die 'prestigieoverwegingen' zullen je dus ook bij de nieuwe plannen blijven houden. Het is makkelijk om de voortdurende perestrojka in de zorg te hekelen, die altijd maar doorgaat (net als in het onderwijs), maar al die verhalen over meer keuzemogelijkheden voor de consument worden ineens wel erg makkelijk losgelaten. De 'verbetering' wordt steeds in de kostenbeheersing gezocht. Maar wie meer wil specialiseren, het basisidee van de gezondheidsplannen, kiest voor doorverwijzen boven doormodderen en veronderstelt dat meer weten van minder beter is dan minder weten van meer. Op papier klopt dat, gesteld dat iedereen precies weet wat hij moet doen en waar hij moet zijn. Volgens mij zit daar in de gezondheidszorg, nu al een labyrint, juist de kneep. En het probleem dat niemand verantwoordelijk is en elke klacht weer aan een nieuwe arts (of assistent) moet worden voorgelegd, wordt alleen maar groter als je straks met nog meer ziekenhuizen, doktoren en diagnosestellingen te maken krijgt. Vooral dat laatste is cruciaal. Want zonder een juist diagnose bij het 'inchecken' gaat het in het opvolgende 'zorgtraject' meteen mis. En als je dan ook nog naar de verkeerde stad wordt gestuurd, lijkt het me tijd worden voor een zorgtomtom in plaats van een zorgpas.

Dat reizen is sowieso een plaag en ook helemaal niet nieuw. Een naast familielid van mij woonde tweehonderd meter van een groot streekziekenhuis in een kleinere maar ook niet zo heel kleine provincieplaats (41.000 inwoners, met een streekfunctie voor een grotere regio) vandaan, en moest toch naar het Medisch Centrum in een universiteitsstad voor een operatie. Ik klaag daar niet over, het was eigen keus. De operatie, als preventie bedoeld, slaagde en was medisch gezien perfect, maar de patiënt overleed wel twee dagen later. Kan gebeuren, je kunt de risico's vooraf nooit helemaal inschatten, wat ook dat 'preventief opereren' vijftig kilometer verderop tot een moeilijk te calculeren zaak maakt. Zijn echtgenote belandde wel in het ziekenhuis om de hoek, maar de ambulance moest uit een plaats 20 kilometer verderop komen. Het is allemaal heel moeilijk die zorg op maat te organiseren, en altijd gaan er mensen dood en ik wil geen makkelijke kritiek leveren op alle zorgmanagers, maar ga niet zeggen dat nog meer specialisering het antwoord is. Want dat is het niet, ook kostentechnisch niet. Het zorgt vooral voor nog meer doorverwijzen waarbij verantwoordelijkheden nog meer worden doorgeschoven.

Bedenk ook dat dat 'vele reizen' niet alleen reizen van de patiënt zijn, maar ook reizen van familieleden of vrienden die als mantelzorgers optreden omdat mensen die ziek zijn nu eenmaal niet op eigen kracht een ziekenhuis kunnen bereiken. Daarvoor moet vrij worden genomen, ook niet direct effciënt. Weleens uitgerekend wat een zorgtaxi, die trouwens altijd een week van te voren moet worden besteld, kost? En als we straks langer moeten werken, wordt het nog belangrijker dat goede gezondheidszorg om de hoek ligt, en niet in grote ziekenhuizen ver weg waar de artsen van elkaar niet weten wat ze doen en slechts afspraken kunnen worden gemaakt volgens schema's die de zorgorganisatie schikken. Zorg die niet snel ter plekke is, is geen zorg, maar bloedstollende verspilling van kostbare (wacht)tijd. Natuurlijk kan niet elke klacht per zwaailicht worden verholpen. Maar deze plannen gaan echt geen kostenbeheersing opleveren, tenzij je heel eng, bureaucratisch en specialistisch rekent. Er wordt al genoeg in de gezondheidszorg gereisd: van het kastje naar de muur.