Ons pensioenstelsel: de 'marshmallow test' met je handen op je rug gebonden

De marshmallow test is een in 1972 uitgevoerd experiment waarbij aan een stel kinderen een appetijtelijk spekje werd aangeboden. Als het kind er echter in slaagde om het spekje niet (direct) op te eten, dan werd hem een extra spekje beloofd. Uit het, later vaak in verschillende vormen herhaalde, experiment bleek dat kinderen die erin slagen om de verleiding om het spekje op te eten lang te weerstaan in hun toekomstige leven aanzienlijk succesvoller zijn.

Type 'marshmallow test' in op Youtube en je hebt een paar minuten vermaak. Maar zou het nog net zo vermakelijk zijn als bij de kinderen de handen op de rug werden gebonden? Zo is ons pensioenstelsel ingericht. Uit de marshmallow test blijkt dat slechts één op de drie kinderen lang genoeg wacht om de tweede marshmallow te krijgen; bij veel volwassenen is de zelfbeheersing niet veel beter: uit onderzoek blijkt dat mensen nauwelijks uit vrije wil bereid zijn om te sparen voor hun oude dag. Daarom dwingt de overheid werknemers om een deel van hun inkomen in hun pensioen te stoppen. Maar daar houdt de dwingelandij niet op: werknemers worden ook nog eens verteld in welk pensioenfonds ze moeten beleggen.

Ambtenaren bijvoorbeeld, zijn verplicht om bij het ABP pensioen op te bouwen. Je kan gerust stellen dat ambtenaren - gemiddeld - meer aan (baan)zekerheid hechten dan anderen. Dat zie je bij het ABP echter niet terug: de ambtenaren zitten vastgebonden aan hun stoel te kijken hoe het ABP hun marshmallow risicovol belegt, wetende dat het wel eens drie, maar ook zomaar een halve marshmallow kan opleveren. Het nieuwe pensioenakkoord, waar nog steeds over onderhandeld wordt, is tekenend. Niet eens zozeer het (voorgestelde) akkoord an sich, maar vooral de onderhandelingen: de 'sociale partners' onderhandelen met elkaar, maar de individuele werknemer/pensioengerechtigde heeft niks in te brengen.

De verontwaardiging van de FNV, een vakbond, over het pensioenakkoord is dan ook ronduit bespottelijk. De FNV meent dat werknemers veel te veel risico's moeten dragen in het nieuwe akkoord. Dat is in de eerste plaats slechts deels juist - het akkoord creëert geen risico's maar maakt deze zichtbaar - , maar belangrijker nog: de FNV is, als deelnemer in de collectieve besluitvorming, juist onderdeel van het probleem, niet van de oplossing. Laat elke werknemer zelf kiezen in welk pensioenfonds hij zijn pensioen wil opbouwen en klachten over te grote risico's verdwijnen vanzelf. Immers, wie dan weinig risico wil nemen kan een pensioenfonds kiezen dat met weinig risico - en een bijbehorend laag (verwacht) rendement - belegt.

Je kan dan nog steeds die ene marshmallow niet opeten als je daar trek in hebt, maar je kan in ieder geval kiezen wie er in de toekomst een tweede, of anderhalf marshmallow van maakt en hoeveel risico's daarmee gepaard gaan.