Obama's 'reset' is totaal mislukt
Bij zijn aantreden in het Witte Huis kondigde Barack Obama een 'reset' in de betrekkingen met Rusland aan. Een beetje vreemd, want zo slecht was de verhouding tussen George W. Bush en Vladimir Poetin niet. Op 9/11 was Poetin de eerste die liet weten dat Washington op zijn steun kon rekenen en dat Rusland niet achter de aanslagen zat, en Bush had Poetin al eerder in de ogen gekeken en 'een echte democraat' gezien. Daarmee doelde hij niet op John F. Kerry, die in 2004 zijn Democratische uitdager zou worden, en al helemaal niet op Barack Hussein Obama, van wie in 2001 nog niemand had gehoord. Maar Obama profileerde zich in 2008 zo nadrukkelijk als de anti-Bush, dat die 'reset' in de Amerikaans-Russische betrekkingen er ook nog wel bij kon. Alles moest immers anders.
Niet dat de stand van zaken in 2008 zo geweldig was. Bij de invasie in Irak stond Rusland, dat bij de acties tegen de Taliban nog logistieke steun aan Amerika had verleend, al aan de zijde van de critici, en op een veiligheidsconferentie in München in februari 2007 had Poetin hard naar Amerika - 'een zeer gevaarlijk land' - uitgehaald. De ondergang van de Sovjet-Unie had hij een 'geopolitieke ramp' genoemd en in de zomer van 2008 had Rusland een strafexpeditie tegen het pro-westerse Georgië ondernomen. Allemaal om duidelijk te maken dat Rusland weer 'terug' was op het internationaal toneel en niet met zich wenste te laten sollen. Dat was tijdens de Kosovo-oorlog gebeurd, toen de NAVO ingreep ten faveure van islamitische Albanezen en zich niks aantrok van de bezwaren van Rusland, dat met het Servië van Slobodan Milosevic een Slavische broederstaat gebombardeerd zag worden. Dat was allemaal erg vernederend, zoals Rusland zich ook mateloos ergerde aan de westerse mensenrechtenkritiek naar aanleiding van het optreden tegen moslimopstandelingen in Tsjetsjenië. Maar over het algemeen begreep de Amerikaanse regering het gegrom van de Russische beer. Condoleezza Rice, een oud-Sovjetexpert, had haar president geadviseerd het Russische verzet tegen de regime change in Irak te negeren en zich te concentreren op Gerhard Schröder, die als anti-Amerikaans NAVO-bondgenoot echt z'n boekje te buiten was gegaan. Daarbij had Amerika Rusland nodig, in Afghanistan, maar ook bij het isoleren van Iran.
Obama dacht het allemaal anders te kunnen doen. Hij begon met een handreiking naar de islamitische wereld, maar die werd afgewezen door het Iran van Mahmoud Ahmadinejad (dat verkiezingen vervalste in de week dat Obama de Nobelprijs voor de Vrede kreeg). De strategische betrekkingen met het Turkije van Recep Tayyip Erdogan, die een model voor de regio zou kunnen zijn (en dat al was onder Bush), werden opgewaardeerd, maar dat liep spaak na de Turkse escapades met een 'vredesvloot' naar Gaza (in 2010) en Erdogans autoritaire optreden deze zomer. De Arabische lente leek de Amerikaanse handreiking naar de moslimwereld nieuwe inhoud te kunnen geven, maar draaide op een nachtmerrie uit, waarbij in Egypte bondgenoot Hosni Mubarak plaatsmaakte voor een moslimbroeder en Obama onder druk kwam te staan om vanwege het chemisch wapengebruik van het Assad-bewind in de Syrische burgeroorlog in te grijpen. In al die gevallen stond en staat Rusland, reset of geen reset, aan de andere kant. De Russen leveren een kerncentrale aan Iran; Poetin de sterke man lijkt meer persoonlijke chemie te hebben met de populist Erdogan; en Moskou houdt aan het Assad-bewind vast, waar Washington het al heeft afgeschreven en op een oppositie mikt van allerlei duistere soorten moslimrebellen. Vandaar dat Obama zijn laatste hoop heeft gevestigd op het nieuw leven inblazen van het vastgelopen 'vredesproces' tussen Israël en de Palestijnen. Dat zal niet meevallen, want zijn betrekkingen met de Israëlische premier Bibi Netanyahu zijn slecht. Je krijgt soms de indruk dat Bibi beter overweg kan met de ijzervreter Poetin, een oud-KGB'er, die anders dan Obama tenminste iets van oorlogen tegen terroristen en veiligheidsdilemma's in een vijandige omgeving begrijpt. Dat zou wat zijn: Israël dat meer ziet in Rusland dan in Amerika. Maar zover is Obama nog niet van zijn bondgenoten vervreemd...
Het politieke roofdier Poetin buit de verlegenheid van Obama echter genadeloos uit om een paar nummers te maken. Progressieve westerlingen vinden prestigepolitiek meestal onzin, maar de in hun trots gekwetste Russen willen graag laten zien dat ze het Westen weer aankunnen. Kijk nog eens naar dat laatste model Zil, de staatslimousine waarmee Poetin Obama graag de ogen wil uitsteken. Kinderachtig? Het Russische ruimtevaartprogramma was in 1961 voor John F. Kennedy aanleiding om Amerika aan te sporen als eerste een man op de maan te zetten (wat in 1969 lukte). Een Rusland dat zich weer zelfbewust wil tonen, warmt zich aan Poetin, die er een gewoonte van maakt als echte macho en sterke man met ontbloot bovenlijf te poseren. Het is deze Poetin die het Westen met zijn homohuwelijken en Gay Parades als decadent de wacht aanzegt en daarmee in eigen land ongetwijfeld punten scoort. Vergelijk dat met 'het watje' Obama, die eerst tegen het homohuwelijk was, nu voor, en zich mogelijk ook nog op sleeptouw laat nemen door mensenrechters die het Kremlin de les willen lezen. In die context is het asiel dat geheim agent Poetin aan de Amerikaanse klokkenluider Edward Snowden heeft verleend een totale joke, waarmee het Kremlin het Westen met zijn eigen 'openheid' en internetprofetieën om de oren slaat. Maar slechte humor of niet, Obama heeft er wel zijn ontmoeting met Poetin voor afgezegd. De president die op een reset in de betrekkingen met Rusland uit was, laat zijn plannen doorkruisen door zijn zorg om Russische homo's en zijn ergernis over een Amerikaanse overloper die staatsgeheimen in de openbaarheid heeft gebracht. Daar sta je dan als messias van de 21ste eeuw die op grond van zijn persoonlijke charisma de wereld wel eens even zou veranderen.
Ondertussen klinken er wel allerlei oproepen om de aanstaande Winterspelen in Sotsji, een persoonlijk project van Poetin waarvoor kosten noch moeite worden gespaard, te boycotten. Volgens de Britse acteur Stephan Fry, vandaag in de Volkskrant, doet Poetin met homo's wat Hitler met de Joden deed. Hij roept op tot een boycot van Sotsji, dat hij met de beruchte Olympische Spelen van Berlijn (1936) vergelijkt. Alsof er nog geen Godwins genoeg zijn. Je moet een acteur zijn om jezelf zo belangrijk te vinden en het is het zoveelste voorbeeld van een homo-activist die elk gevoel voor proporties heeft verloren. Maar links Amerika is gevoelig voor zulke acties en Obama heeft vaker laten zien dat hij eerder een law professor is dan een president met gevoel voor Realpolitik en historisch besef. Zo'n boycot zou volgens mij een verschrikkelijke fout zijn, en herinneringen oproepen aan Jimmy Carter, die in 1980 de Olympische Spelen van Moskou boycotte na de Sovjetinval in Afghanistan. Een half jaar eerder was Carter Sovjetleider Brezjnev nog in de armen gevallen na het sluiten van een wapenakkoord. Dat luidde een ongelukkige episode in, voor het Westen en voor de Sovjet-Unie. Niet iets om te herhalen, niet voor Poetin, en zeker niet voor Obama, die het niet kan gebruiken om in één adem te worden genoemd met Carter, het boycotten van (Russische) Olympische Spelen, en Afghanistan - inmiddels 'Obama's war' waaruit Amerika zich aan het terugtrekken is.
Van Obama's beoogde reset in de betrekkingen met Rusland is niks terecht gekomen. Waar George W. Bush in de persoonlijke sfeer nog een joviale vent was die met iedereen overweg kon, lijkt de huidige Amerikaanse president met geen enkele buitenlandse leider een 'klik' te hebben. Het lijkt er meer op dat de hele buitenlandse politiek van Barack Obama, die van begin af te veel op abstracte analyses en academisch wensdenken berustte, dringend een reset nodig heeft.
