Lijdt eurozone aan wet remmende voorsprong?

Centrale banken hebben als kerntaak het bewaken van de prijsstabiliteit in hun land, (de FED ook de werkeloosheid), dat wil zeggen dat inflatie of deflatie binnen de perken blijven.

Daarbij hebben ze min of meer axiomatisch aangenomen dat een inflatie van 2% gunstig is voor de groei van de economie. Dat houdt wel in dat dan die groei ook meer dan 2% moet zijn om inderdaad real growth te zijn. Waarom die 2%? Die is er om het menselijk koopgedrag en bedrijfsinvesteringen te beinvloeden. Indien men weet dat volgend jaar de prijs van een goed zal zijn gestegen is men geneigd om dat goed nu te kopen om die prijsverhoging te ontgaan en men werkt dan mee aan die groei. In tegenstelling daarmee zal men bij deflatie het kopen van een goed  of  investeren voor innovatie of additionele capaciteit liever uitstellen, men weet immers dat de prijs het volgend jaar lager zal zijn en wacht dus liever af. Inflatie is dus prijsverhoging en geldontwaarding, deflatie is prijsverlaging en  geldopwaardering. In de marge even opgemerkt dat voor de staat inflatie als bijkomend voordeel heeft dat de staatsschuld in real worth daalt, terwijl bij deflatie het omgekeerde het geval is.

Of nu werkelijk het koopgedrag zo sterk zou worden beinvloed wordt door sommige economen wel in twijfel getroffen, de meeste aankopen moeten toch gebeuren en kunnen niet worden uitgesteld, zodat het effect minder is dan gedacht. Algemeen ziet men als oorzaak voor  inflatie dat de vraag het aanbod overstijgt waardoor als gevolg van de marktwerking de prijzen zullen gaan stijgen. Bij deflatie ziet men het tegenovergestelde, de vraag is kleiner dan het aanbod waardoor de prijzen zullen dalen.

Zowel inflatie als deflatie kunnen nare bijwerkingen hebben. Bij inflatie denkt men al snel aan indexering, inkomens aanpassen aan die inflatie. Als dat uit de hand loop ontstaat een loon/prijs spiraal die tot een enorme geldontwaarding kan leiden. Denk aan, de Weimar Republiek en Argentinië. Bij sterke deflatie kan door het sterke dalen van de vraag  een ontwrichting van de economie ontstaan in de productiesector en een depressie het gevolg zijn.

Om nu die balans tussen in en de in stand te houden hebben de centrale banken een gewichtig wapen: de rentestand. Als men de rente laag houdt is geld goedkoop, is lenen goedkoop en bevindt  men zich dus in een situatie waarin het doen van aankopen gunstig is. Loopt dat uit de hand dan verhoogt de centrale bank de rente en het omgekeerde vindt plaats. De centrale bank corrigeert dus. Vraag en aanbod worden dus in evenwicht gehouden, op die 2% na.

Het kan natuurlijk gebeuren dat dat rentewapen is uitgewerkt. Dat is op het ogenblik echt wel het geval. Dan moeten naar andere drastischer wapens worden gegrepen, een monetaire ingreep, de Quantitative Easing bijvoorbeeld. Om meer geld in de economie te pompen en dus meer geld ter beschikking te stellen voor het doen van aankopen, investeringen, innovaties zou de centrale bank geld kunnen gaan bijdrukken en omloop brengen. Men kan ook iets anders doen. Bijvoorbeeld het opkopen van de staatsobligaties met lange looptijd van de banken die die in hun bezit hebben. Door dat te doen vergroot de centrale bank zijn eigen bezit en de banken komen in het bezit van die vrijkomende gelden en kunnen dus gemakkelijker uitlenen aan burgers en bedrijven, de vraag gaat dus stijgen en het doel is bereikt, de inflatie neemt toe tot die magische 2%. Theoretisch gezien is er geen nieuw geld geschapen, de centrale bank is nu immers in het bezit van die obligaties met dezelfde waarde die over een aantal jaren weer afgelost gaan worden zodat het geld dan weer in de centrale bank terugvloeit. In het gunstigste geval is het echter een wissel trekken op de toekomst: geld dat over een aantal jaren vrij zou komen nu al gebruiken. Een financiëel duistere zaak, wat zijn die obligaties waard, bijvoorbeeld.

Er speelt echter nog wat anders. Er wordt aangenomen dat dat vrijkomende geld ook in het uitgevende land zal worden besteed. Daar is echter geen enkele garantie voor.  Men kan de banken, die dat geld nu in bezit hebben niet dwingen dat ook in eigen land te beleggen. De ellende is dat banken niet nationaal werken maar globaal. Het is dus goed mogelijk dat een bank dat extra vrijgekomen geld gaat beleggen in een land dat een geduchte concurrent kan worden voor het eigen land en de QE dus geen effect behoeft te hebben op de eigen economie. In het VK heeft men dat proberen te ondervangen door een speciale investeringsbank maar ook dat is geen groot succes geworden. Men zegt in het VK dat de QE een extra groei van 3% heeft veroorzaakt. Anderen ontkennen het en het valt niet te bewijzen want er is geen vergelijkingsmateriaal. En als men de ontwikkelingen in de Emerging Markets ziet en de investeringen er in vanuit onze banken dan is dat een goede indicatie. Het taperen, afbouwen van die QE in de USA heeft grote repercussies op die Emerging Markets.

Nu naar de kern van de zaak, de eurozone. De centralebank in Duitsland zou op het ogenblik waarschijnlijk de rente eerder verhogen dan verlagen gezien de stand van zaken van de Duitse economie en zeker geen QE plegen.  De Italiaanse centrale bank zou het tegenovergestelde doen en meer geld in de economie willen pompen. De droeve werkelijkheid is dat de economieën van de lidstaten van de Eurozone zo ver uit elkaar lopen dat ingrepen  door de ECB voor de ene lidstaat een totaal andere uitwerking zouden hebben dan voor een andere. Aangezien de ECB geen politieke rol mag spelen, dus niet het ene land mag bevoordelen ten opzichte van de andere, maar moet kijken naar het geheel, dat helaas niet bestaat, blijft het bij renteverlagingen en kan de ECB geen nieuw geld scheppen.

Lijdt de eurozone nu aan de wet van de remmende voorsprong of is het gewoon een onmogelijke constructie?

De meningen lopen uiteen. In de eurozone leeft nu de angst voor deflatie, aanbod dreigt de vraag te overstijgen, in sommige Eurozone lidstaten zien we inderdaad al echte deflatie, in andere disinflatie, een afnemen van de inflatie dus en in weer andere is er, zij het minder dan 2%, nog voldoende inflatie. In de economisch zwak presterende landen ziet men deflatie, in de economisch goed presterende  landen niet. Er is dus een verband tussen economisch presteren in de eurozone en in/deflatie. Hoe vreemd het ook moge klinken, ik denk dat de austerity politiek  een van de oorzaken van de deflatie is. Om de export aan te jagen verlaagt men lonen waardoor de prijzen van goederen dalen, de export concurrentiepositie toeneemt  maar tevens de koopkracht afneemt. Dalende prijzen, dalende koopkracht, de voedingsbodem voor deflatie. QE verhoogt de bankensaldi maar niet de koopkracht, dat kan alleen door salarisverhoging of belastingverlaging en de execessieve schuldenpositie van de zwakke landen (niet Nederland!) maakt dat onmogelijk.

De ECB zoekt nu, naar ik lees, naar een weg om de banken ertoe aan te sporen om zeer voordelige leningen door de ECB aan die banken ook inderdaad in de economie te brengen via kredieten aan het bedrijfsleven. Dat is al moeilijk maar dan moet  het bedrijfsleven investeringen ook zinvol achten, deze moeten weer hun geld opbrengen. Daarvoor is het weer nodig dat de koopkracht toeneemt en dat kan alleen door belasting of salarismaatregelen. Catch22 dus. De economisch gezien onmogelijke wens de euro te handhaven en dus de lidstaten de mogelijkheid te ontnemen het enige klassieke middel om een economische ineenstorting te voorkomen: devaluatie maakt een normaal herstel vrijwel uitgesloten.  Devaluatie van  zwakke lidstaten zou ook de euro in waarde doen zakken, hetgeen voor de Eurozone concurrerntiepositie gunstig zou zijn. Kwijtschelden van schulden om zo de rentelast van de staat te verlagen hetgeen zou kunnen worden omgezet in een lastenverlichting zou tijdelijk opluchting verschaffen maar niet de oorzaak wegnemen: de te ver uit elkaar lopende economische potenties. Kwijtschelding komt ook neer op een soort schuldendeling: het merendeel van de schulden blijft binnen de eurozone, vermindering ervan voor de ene lidstaat betekent een verhoging voor de andere. De conclusie moet zijn, tenzij er een wonder gebeurt en de economieën van de zwakke landen komen structureel  op hetzelfde peil als die van de sterke  of de eonomieën van de sterke landen nemen af  tot het peil van de zwakke of   er een blijft een constante geldstroom van sterk naar zwak, (hetgeen waarschijnlijk  ook op de duur nivellerend naar beneden werkt want de globale economie kent geen pardon), kan de euro niet gehandhaafd blijven.