Juncker is nog helemaal geen voorzitter van de Europese Commissie

Aldus de voorpagina van de Volkskrant van vrijdagmorgen 13 juni. Met als bovenkop: Keuze voor Luxemburger als voorzitter vergroot de kans op exit Groot-Brittannië uit de EU.

Dat is groot nieuws, zeker als de bovenkop ook nog wordt bewaarheid. Laat dit even tot u doordringen: een Luxemburgse voorzitter van de Europese Commissie zorgt met Duitse rugdekking op voordracht van het Europees Parlement voor een Britse aftocht van het Europese continent. De tabloids zouden onmiddellijk van een 'tweede Duinkerken' spreken. Realistisch? Dacht het niet.

Maar wie het bericht leest, leest iets heel anders. Jean-Claude Juncker is nog geen EC-voorzitter, maar op basis van gesprekken met Europese regeringsleiders - onder wie de Duitse bondskanselier Merkel, de Franse president Hollande en de Britse premier Cameron - trekt informateur Herman Van Rompuy op dit moment de conclusie dat de Luxemburgse oud-premier als enige kansrijk en acceptabel is voor de functie. Tenzij zich nog iemand anders van gewicht aandient, een kans die klein wordt geacht. 'De teerling in Berlijn is geworpen,' lezen we. Merkel, lezen we ook, is geen vriend van Juncker (een partijgenoot), maar ziet zich in eigen land met zware politieke druk geconfronteerd om hem te steunen. Juncker was Spitzenkandidat voor de Europese christendemocraten, de grootste fractie in het Europees parlement dat een zware stem in het chapiter heeft weten te bedingen bij de keuze van de EC-voorzitter. Dat is nieuw. Alleen berust de uiteindelijke keuze nog altijd bij de regeringsleiders, die anders dan vroeger geen vetorecht meer hebben. Cameron, die mordicus tegen Juncker is, staat met zijn verzet alleen, terwijl Merkel (die altijd wordt verweten 'te aarzelend' te zijn) zou hebben aangedrongen om de knoop snel door te hakken. De kans dat de benoeming van Juncker een Brits vertrek uit de EU vergroot, is de regeringsleiders bekend, maar zou als 'collateral damage' worden gezien.

Mijns inziens laat dit bericht alle interpretaties open en dekt de kop de lading niet. Merkel duwt Juncker er helemaal niet door. Als er al van doorduwen sprake is, dan komt dit van het Europees Parlement. Dat echter nog steeds niet de bevoegdheid heeft om uit te maken wie er EC-voorzitter wordt. Merkel heeft de laatste weken juist begrip getoond voor de problemen die Cameron met de EU heeft. Daaruit kan Cameron de conclusie getrokken hebben dat hij niet alleen stond met zijn verzet (ook de Nederlandse premier Rutte en de Zweedse premier Reinfeldt die vorige week nog in Stockholm met Cameron en Merkel in een bootje zaten hebben weinig met Juncker op), maar dat was dan een misrekening. Niet de eerste misser van Cameron trouwens, want tijdens de Syriëcrisis werd de Britse premier met een verzoek om militaire steun zelfs door zijn eigen Lagerhuis in de steek gelaten. Dat was sinds de negentiende eeuw niet meer gebeurd.

In werkelijkheid voert Cameron, die voor zijn politieke overleven vecht, actief campagne tegen Juncker, wat geen primeur is. In 1994 blokkeerde de Britse premier John Major, ook een Tory, de benoeming van de Belgische oud-premier Jean-Luc Dehaene, toen de favoriet van de Duitse bondskanselier Helmut Kohl (die de Nederlandse kandidaat Ruud Lubbers had afgeserveerd). Ironisch genoeg kwam de Europese Raad toen uit bij de Luxemburger Jaques Santer, als opvolger van de ongewoon sterke Jacques Delors voor iedereen een (aanvaardbaar) zwaktebod. Vergeet ook niet dat de voorzitter van de Europese Commissie, nu de weinig indrukwekkende Portugees José Manuel Barroso, formeel een ambtenaar is. En vanwege zo'n functionaris, in de jaren negentig een Luxemburger en mogelijk binnenkort weer een Luxemburger, zou Groot-Brittannië geneigd zijn de EU te verlaten? Dan is Cameron, en met hem heel het Verenigd Koninkrijk (dat na een referendum in september mogelijk ook nog Schotland verliest), wel erg meelijwekkend.

De media zijn dol op zulke benoemingskwesties, die inzicht kunnen geven in de verhoudingen achter de schermen en altijd voor gekwetste ego's en bebloede koppen zorgen. Daar komt nu bij dat Jean-Claude Juncker in de beeldvorming voor het oude EU-establishment staat dat 'hervorming' behoeft. En de Britten zouden met hun euroscepsis de richting voor die broodnodige hervorming aanwijzen. Zou het werkelijk? Mij lijkt dat allemaal zwaar overdreven, of ronduit misleidend, want Juncker kan in zijn eentje weinig doen en is totaal afhankelijk van de medewerking van de lidstaten. Voeg daarbij dat niet alleen Cameron, die openlijk tegen is, maar ook andere regeringsleiders hun reserves hebben laten doorschemeren, en het zal duidelijk zijn dat zijn benoeming nog lang niet in kannen en kruiken is. Tenzij de meeste lidstaten liever een EC-voorzitter hebben die bij zijn aantreden al beschadigd is, wat je onmogelijk kunt rijmen met de algemene wens naar een 'kleiner en efficiënter Europa'. Zo'n efficiënte EU betekent tegelijk een veel machtiger Europa met veel meer legitimiteit en handelingsmogelijkheden. Zelfs de Britten, die altijd door het Europese diplomatieke spel worden verrast, zouden dan beter af zijn met Juncker dan met een plotseling uit de hoge hoed getoverde kandidaat van bijzonder kaliber (bijvoorbeeld de Française Christine Lagarde).

Ik denk dat de race nog helemaal niet gelopen is, al sluit dat niet uit dat het uiteindelijk toch Jean-Claude Juncker wordt. Niet omdat hij zo sterk is, of zo eurofiel, maar omdat alle partijen zich 'onomkeerbaar' hebben klemgezet. Daar kunnen alleen de EU-bashers en de betonkoppen van het Europees Parlement blij mee zijn. En ook de Volkskrant moet hopen dat de Luxemburger het werkelijk wordt. Anders heeft de koppenmaker op de voorpagina wel een hele pijnlijke bok geschoten en is de krant een correctie verplicht aan de eigen lezers, die nu al op het verkeerde been zijn gezet.