Is Chicago-plan oplossing monetaire crisis?

Het Chicago Plan van Irving Fisher en Henry Simons uit 1936 komt meer en meer in de picture sinds het IMF dit twee jaar geleden weer uit de stofkast heeft gehaald.

Wat houdt dat plan eigenlijk in? Kortgezegd komt het er op neer dat het monopolie op geldschepping-uit-het-niets uit handen van private banken wordt gehaald en wordt teruggegeven aan de overheden. Met andere woorden: veeg de schulden van tafel met wetgeving en vervang het bankensysteem met door de overheid gecreëerd geld. Of, zoals Anatole Kaletsky het verwoorde op zijn Reuters-blog:

Aldus Kaletsky, die er eerder voor pleitte dat centrale banken maar beter rechtstreeks het geld handje contantje aan de burgers kon geven in plaats van via het bancaire stelsel in omloop te brengen. Schuldenvrij geld direct in handen van het publiek... tja, waarom niet eigenlijk? In het aanstaande september/oktober nummer van het toonaangevende conservatieve magazine Foreign Affairs pleiten de economen Mark Blythe en Eric Lonergan hier eveneens voor; en ook Ben Bernanke en Milton Friedman hebben zich al eens eerder in die richting uitgelaten. De gedachte hierachter is dat het merendeel van de kredietverlening (95%) slechts bij een kleine minderheid (5%) van beursgenoteerde bedrijven terechtkomt, terwijl het juist de kleinere bedrijven zijn die werkgelegenheid scheppen en de economie aanjagen.

Het originele Chicago-plan werd in 1936 opgesteld door economie professoren Henry Simons en Irving Fisher na de Amerikaanse depressie van 1929. Er wordt in beschreven hoe geld, gecreëerd door kredietcycli, leidt tot een gevaarlijke creatie van ogenschijnlijke rijkdom oftewel kredietbubbels. Jaromir Benes en Michael Kumhof van het IMF pleitten er in een workpaper van augustus 2012 voor om dit plan van Irving weer uit de kast te halen. In hun paper bevestigen ze de bevindingen van Fisher en sommen ze de voordelen van het Plan op:

Dit zijn nogal wat claims. Zou dit dan het monetaire ei van Columbus zijn? Deze hele discussie over geldschepping ('uit het niets') is weer actueel, omdat de FED ermee stopt, terwijl er juist grote druk wordt uitgeoefend op de ECB om ermee te beginnen. Maar wat houdt die QE -in de volksmond 'het open zetten van de geldkraan' geheten- eigenlijk in? Anders dan bij OMF (Overt Monetary Finance) oftewel 'helicopter money', zoals Lord Adair Turner van de Bank of England het bij voorkeur pleegt uit te drukken, houdt QE in, dat een centrale bank obligaties opkoopt in ruil voor extra kredietruimte voor commerciële banken. Maar anders dan bij OMF zal de centrale bank (de ECB in dit geval) de obligaties op enig moment ook weer terugverkopen aan de private sector. En als dat gebeurt heeft de spaarder of belegger (de obligatiehouders) dus tijdelijk het tekort van de overheid gefinancierd en is de monetaire basis van de centrale bank niet gewijzigd. Die monetaire basis bestaat uit direct 'beschikbaar' (liquide) geld, bestaande uit munten, papiergeld (zowel kasgeld bij banken als bankbiljetten in handen van burgers en bedrijven) en depositoreserves die commerciële banken bij een centrale bank aanhouden. Maar wat gebeurt er als de ECB de obligaties niet kwijt kan aan de private markt of alleen tegen een (veel) lagere prijs? Dan zal de ECB daar helaas verlies op moeten nemen. En één van de afspraken bij de oprichting van de ECB was, dat indien de kapitaalspositie van de ECB onder een bepaalde grens zou komen, de aandeelhouders, waaronder DNB, zouden moeten bijstorten...

De centrale bank kan dit spelletje eindeloos blijven herhalen, want zijn aandeelhouders -de commerciële banken- zijn monopolist. De idee van Fisher, en nu dus ook van het IMF is, om hieraan een eind te maken door het monopolie van geldcreatie niet bij de private bankensector te leggen, maar bij de overheden (landen) zelf. Het IMF beweert dat de claims van Fisher valide zijn. Ik vraag me dan wel af waarom die plannen, als ze zo goed zijn als het IMF beweert, dan niet eerder in de praktijk zijn gebracht? Immers, als het waar is dat bij toepassing van het Chicago-plan (onder andere) zowel de staatsschulden als de private schulden onmiddellijk afnemen, waar wachten we dan nog op? Dat klinkt toch bijna te mooi om waar te zijn? We've got to get out of this mess, right? Maar het is tot nu toe niet gebeurd. Waarom niet?

We stevenen af op een geldmarktverkrapping en een (aanzienlijke) rentestijging in de VS, althans dat verwacht ik. Als dat gebeurt zal dat repercussies hebben, vooral voor de opkomende markten. De verwachting is dan gewettigd dat veel beleggers hun kwartjes richting de VS transporteren, hetgeen de positie van de dollar aanzienlijk zal versterken. Je vraagt je onwillekeurig wel af waarom de FED de afgelopen jaren zoveel heeft bijgedrukt en de rente zo lang zo krankzinnig laag heeft gehouden. Moesten er soms bij bepaalde (zeer grote) investeerders eerst grote aandelenverliezen uit het verleden goedgemaakt worden? Wie het weet mag het zeggen. Ik krijg het ongemakkelijke gevoel dat niemand precies weet wat er speelt in deze mondiale monetaire en financiële crisis en wat de uitstaande risico's zijn. Heeft iemand een idee van het totale orderboek aan wereldwijd uitstaande derivaten, om maar wat te noemen? Wat ik wel weet is, dat de mondiale schuldenberg enorm en in mijn ogen zelfs onhoudbaar is. De ontwikkelde landen hebben een schuldquote ten opzichte van het gezamenlijke Bruto Binnenlands product van 275% (bij de opkomende landen is dat 175%, ook niet mis). Die schuldenberg moet omlaag (maar bij voorkeur niet ten koste van de schuldeisers...) en Fisher wijst ons de weg.

Geen wonder dat het plan van Fisher weer in de mode is. Toch klopt er iets niet. Maar wat?

Hier vindt u een overzicht van mijn columns en u kunt mij hier volgen op Twitter.