Tsjernobyl: hoe Amerikaans 'nepnieuws' vele Sovjetlevens redde ten tijde van de kernramp
Kajsa Ollongren (D66) gaat nog steeds fel van leer tegen het fenomeen nepnieuws en maakt daarbij pijnlijke missers. Haar paniekerige houding tegenover het fenomeen is nog wel het meest zorgelijk. Toch kan 'nepnieuws' levens redden, kijk maar eens hieronder.
Want wat 'nepnieuws' is, is vaak ook een kwestie van perspectief. Zo redde het 'nepnieuws' van de Amerikanen vele Sovjets het leven tijdens de grote kernramp nabij de kernreactor van Tsjernobyl in 1986, waarover de gelijknamige HBO-serie gaat. Zo beschrijft Ushanka, een man uit Kiev, hoe ten tijde van ramp zijn vader via de radio op de hoogte werd gebracht van de kernramp. Niet door zenders van de Sovjets, maar Amerikaanse radiozenders.
De Sovjet-gecontroleerde media was volledig afhankelijk van de staat en bracht onvoldoende informatie naar buiten. Zo stelt Ushanka in een YouTube-opname:
"If you had a shortwave radio you could listen to them. They were called the 'voices of the enemy'. That were also the radiostations that started informing the Soviet people about radiation in Ukraine. But all those frequencies (van de 'vijandelijke geluiden', red.) were jammed by soviet radio transmitters."
De Sovjets blokkeerden dus radio-programma's van 'vijandelijke stemmen' zodat de bevolking zich enkel via de door Sovjets gehanteerde kanalen kon informeren. En precies die kanalen bleken onbetrouwbaar bij aanvang van de ramp in reactor 4.
De ramp waarbij honderdduizenden mensen pertinent moesten evacueren, onderstreept het belang van een overheid die zich zo min mogelijk bemoeit met communicatie, zoals nieuwsmedia. Simpelweg om de kans op censuur, politieke framing en andere machtsspelletjes te beperken. Ushanka vervolgt:
"But my father had a good quality short wave radio and was able to caught bits of it (American news) and what it was telling us was horrifying. Because the Soviet government was very quiet, even after the announcement of the disaster. It was like: "everything is under control". What the radio stations of the United States said was completely different: "please stay indoor, keep your windows closed, don't consume fresh foods, don't buy fresh milk, don't buy anything fresh, try to eat can foods."
Oké.
Een duidelijke anekdote dat illustreert waarom het een slecht idee is om communicatie verregaand te reguleren zoals de Europese Unie eiste ten tijde van de Europese Parlementsverkiezingen. De ervaringen uit de Sovjet-Unie tonen glashelder aan dat het risico van het beperken van communicatie groot is. Het kan zelfs mensenlevens kosten.
Daarom is het beter nepnieuws als een bijproduct te zien, inefficiënte communicatie, dan een groot maatschappelijk gevaar zoals anderen denken dat het is.
