De onverbeterlijke EU-struisvogelpolitiek

We zien dat al jaren bij de desastreuze en mensonterende aanpak van de eurocrisis, en nu ook weer bij hun houding ten aanzien van de kwestie Oekraïne: men kan de zaken maar van één kant bekijken, de 'Brusselse'. Maar zo werkt het natuurlijk niet. Bij een conflict, zeker een van deze omvang, is enig empathisch vermogen onontbeerlijk. Van beide kanten overigens. Maar dat vermogen lijkt hier totaal te ontbreken.

Ik keek gisteren naar de live stream van de expert meeting over Oekraïne, georganiseerd door Instituut Clingendael, onder moderatie van Wilbur Perlot. Het was een buitengewoon interessante bijeenkomst, ofschoon er wel enkele kanttekeningen bij geplaatst kunnen worden. Eén van die kanttekeningen is, dat het naar mijn gevoel te éénzijdig pro-EU was en er daardoor te weinig oog was voor de broodnodige nuance. Opvallend genoeg was de inbreng van voormalig secretaris-generaal van de NAVO, Jaap de Hoop Scheffer nog een van de meest reële. Hierbij een verslag.

Clingendael directeur Ko Colijn opende met de mededeling dat de situatie ter plekke (De Krim) aan het eind van de expert meeting weleens anders zou kunnen zijn dan aan het begin, gezien de snelle opeenvolging van de gebeurtenissen. Hij vroeg zich af 'Is de nieuwe Koude Oorlog nakende?', 'Wat moet de houding zijn van het westen respectievelijk Rusland in dit conflict?', 'Wat zijn de gevolgen voor het Nederlandse defensiebeleid?'. Vervolgens mochten de toehoorders drie vragen stellen en werden twee panels aangekondigd. De drie vragen uit het publiek waren: 'Wat gaat de Nato doen als Poetin de Baltische staten binnenvalt?'; Welke lessen kunnen we in het kader van het internationaal recht trekken uit de recente gebeurtenissen?'; en 'Welke rol kan het huidige Oekraïns parlement nog spelen?'

Panel 1 bestond uit universitair docent Max Bader, Universitair docent Internationale Betrekkingen aan de Nederlandse Defensie Academie, Alexander Bon en Volkskrant opinie-redacteur Arnout Brouwers.

Bader mocht aftrappen. Hij zei dat Oekraïne een gespeleten land is met grote regionale verschillen. Volgens Bader was het land gewend geraakt aan haar onafhankelijkheid en vormde 'separatisme' nooit een issue. Wel dacht hij dat De Krim waarschijnlijk voor Rusland zou kiezen. Peter Volten, hoogleraar geschiedenis en theorie van de internationale betrekkingen, bevestigde die regionale verschillen, maar wees er op dat er desondanks sprake was van heus 'patriottisme'. Meer dan 56% zou voor een onafhankelijk Oekraïne zijn, 28% ertussenin en slechts 11% voor aansluiting bij Rusland. Mist nog 5%, die het kennelijk niets uitmaakt. Volgens Volten wil Rusland een verzwakt Oekraïne, maar geen opgespiltst land. Over de rol van de huidige regering was hij sceptisch. Die hebben weinig in de melk te brokkelen.

Alexander Bon kwam met een praktische tip voor journalisten: waar slapen de soldaten? Hij zei dat Sebastopol een legitieme Russische vlootbasis is. De Russen zijn daar legaal. De basis is vooral vanuit historie en politiek relevant, maar minder militair, want de moderne Russische haven ligt elders.

Arnout Brouwers reageerde op een vraag van de moderator of Poetin niet 'het contact met de realiteit kwijt was?'. Nee, zei Brouwer, maar het westen begrijpt Rusland niet. Tegelijkertijd vroeg hij zich af of de gebeurtenissen voor Rusland op lange termijn wel zo gunstig zouden uitpakken. Hij dacht van niet. Hij verweet Rusland een 19e eeuws denken.

Voormalig Nederlands ambassadeur in Berlijn, Marnix Krop, betwijfelde of de EU de kwestie 'Oekraïne' wel goed had ingeschat. De gewezen diplomaat wees er op, dat binnen de EU grote verschillen bestaan met betrekking tot de houding tegenover Rusland. Een ware constatering, waar verder helaas niet op in werd gegaan. Ook wees Krop er op dat Oekraïne deel uitmaakt van het oostelijk partnerschap en een associatieverdag heeft gesloten met de EU. Hij verweet Rusland imperialisme en een 'zero sum game' te spelen, maar voegde eraan toe dat EU een 'soft power' politiek bedrijft en verwacht dat iedereen zich wel zal aanpassen aan de 'Europese Waarden'.  Ook wees Krop er op, dat Bush de belofte had gedaan aan Gorbatsjov, dat de NAVO niet in Oostelijke richting zou oprukken. De EU schijnt die afspraak niet te kennen. En tenslotte wees Krop op de belangrijke relatie tussen Duitsland en Rusland. Duitsland beseft haar schuldplichtigheid jegens de Russen, vanwege hun steun tegen het nazi-regime tijdens WO II. Hij haalde zelfs Schröder aan, die groot voorstander was van een 'Europese hereniging'. Overigens merkte Krop fijntjes op, dat links Duitsland meer pro-Russisch was, dan 'rechts' Duitsland.

Op de terechte vraag van de moderator of de recente machtsoverdracht in Oekraïne wel legaal is drong docent Bader naar voren. Volgens hem was Janoekovitsj gevlucht. Hij had de benen genomen. En daarom zou het huidige regime er legitiem zitten. Geen woord over het geweld waarmee Janoekovitsj geconfronteerd werd; geen woord over de neo-nazistische krachten in de huidige regering. Opmerkelijk.

Hierna was het de beurt aan Panel 2. Hierin zaten Bibi van Ginkel, terreurexpert Clingendael, Jaap de Hoop Scheffer, voormalig secretaris-generaal van de NAVO, en Coby van der Linde, ook van Clingendael zelf. Van Ginkel mocht aftrappen. Volgens haar overtrad Poetin het Internationaal Recht. Bescherming van burgers is prima, maar er mag onder geen beding sprake zijn van een permanente bezetting door een vreemde mogendheid. Duidelijk werd dat er veel onduidelijkheden zijn.

De Hoop Scheffer bracht een interessant punt in. Volgens hem moet er vertrouwen worden geschonken aan de Oost-Europese landjes die bevreesd zijn voor Russische inmenging in de toekomst. Ik vraag me dat af. Zou Rusland werkelijk geïnteresseerd zijn in de machtsoverdracht in landjes als Letland of Estland? Lijkt me onwaarschijnlijk. Hoe dan ook, De Hoop Scheffer pleitte voor een intensivering van luchtpatrouilles ('appeleasing'). Volgens hem waart de 'Boekarest geest' rond, dat wil zeggen, de naweeën van Georgië. Hij wees er op dat het wellicht moeilijk zou zijn voor de NAVO om het vertrouwen te herwinnen van de Oost-Europese landjes. Dat is niet onwaarschijnlijk, maar doen die er werkelijk toe? Verder zei De Hoop Scheffer, dat de huidige kwestie niet door politiek-ideologische motieven werd beheerst, maar door nationalistische tegenstellingen. Dat ben ik met hem eens. Wie gisteravond naar Pauw en Witteman heeft gekeken kan daar de bevestiging zien.

Hierna kwam Coby van der Linde aan het woord. Zij wees er terecht op, dat de economische vervlochtenheid tussen Rusland en de EU de afgelopen 25 jaar enorm was toegenomen. Dat dwingt partijen aan tafel om compromissen te sluiten. Geheel mee eens. En passant wees zij op de rol van het IMF. Maar wie is de grootste schuldenaar van Oekraïne? Juist, Rusland! Ze vroeg zich af of de Europese filosofie van een volledige economische integratie wel werkt. Een goede vraag. De grenzen van Europa liggen niet vast, moet de EU niet wat bescheidener zijn? Wat is de logica van sancties, zo vroeg Van der Linde zich af? Het was jammer dat de moderator niet echt op deze vragen inging.

Voormalig directeur beleidszaken Jo Kastelijn kwam vervolgens met enkele concrete vragen: wat is daar eigenlijk aan de hand? En: Wat kan je doen? Op de eerste vraag merkte hij op, dat de Oekraïnse strijdkrachten zich tot nu toe niet in het conflict gemengd hebben. Vervolgens vroeg hij zich af wie de 'mystery men' waren, die De Krim hadden bezet. Op de vraag wat er gedaan zou kunnen worden, antwoordde Kastelijn, dat er geen 'zware stappen' kunnen worden gezet. Wellicht dat de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa)  een rol zou kunnen spelen. Een intensivering met de NAVO werd bepleit. Gewezen werd op de deplorabele toestand van het Oekraïnse leger. Tja.

Volgens Van Ginkel ligt een vreedzame geschillenbeslechting voor de hand. Dat denk ik ook. Volgens De Hoop Scheffer is de EU De Krim kwijt aan Rusland. Dat denk ik ook. De EU rest de landjes Moldavië, Georgië en het restant van Oekraïne, al zei hij er wijselijk bij, dat dit alleen in nauw overleg met Rusland enige kans van slagen had. Ook dat ben ik met hem eens.

Van Ginkel wees nog op mogelijke 'precedentwerking' van De Krim. Zo zou China mogelijk moeten vrezen voor Tibet en Rusland voor Tsjetsjenië. Formeel misschien wel, maar ik denk dat dit wel losloopt. De communis opinio neigde toch naar een voorkeur voor een de-escalatie van het conflict. Heel verstandig natuurlijk. Maar wat zijn de risico's? Er kunnen immers weer allerlei nieuwe tegenstellingen  optreden.

Bader maakte het wel bont door aan het eind te verklaren dat Rusland de 'zieke man' van Europa zou zijn. Ik vraag me werkelijk af hoe hij daarbij komt. Dan was De Hoop Scheffer een stuk realistischer. Volgens hem moeten partijen hun uiterste best doen om eventuele militaire interventie 'actief te ontmoedigen'. Wijze woorden. Maar daarvoor dient 'Brussel' eerst haar kop uit het eigen (ideologische) zand te halen. Het is de vraag of dat met de huidige EU-adepten lukt.