Het 'Damascus moment' van Ewald Engelen

In het programma Cafe Weltschmerz van de Amsterdamse zender AT5 werd de bevlogen financieel geograaf Ewald Engelen geïnterviewd door Willem van Weelden en Erik de Vlieger.

De aanleiding voor dit interview was de toestand in de financiële wereld van dit moment. En wellicht speelde daarnaast mee dat de professor zichzelf een tweemaandse twitterpauze heeft opgelegd, omdat hij een boek wil schrijven over 'De Schaduwelite'. Ook zijn mailbox staat uit. Wie een berichtje stuurt krijgt de mededeling: 'I am undercover from July 1 to Auguist 30 to do some serious writing. Will only intermittently have access to my email. So you will have to exercise some patience. Sorry for the inconvenience'. De professor lijkt van plan er serieus werk van te maken, maar tijd voor dit interview had hij wel. Wat was zijn boodschap?

Om kort te gaan: het grootbedrijf en de grootbanken zijn de kwaaie pier en de lonen moeten omhoog. Maar dat is me toch te makkelijk. Laten we het interview eens volgen. Wat zei Engelen?

Om te beginnen: 'we' zijn er nog niet doorheen (door de eurocrisis, red.). Over understatements gesproken. Zuid-Europa aan de bedelstaf, recordwerkloosheid in Nederland, Frankrijk en Italië in een recessie en oververhitting van de Duitse economie, enfin, dat heet volgens financieel geograaf Engelen 'we zijn er nog niet doorheen'. En nee, die 'Griekse toestanden' zullen hier niet voorkomen. Dat denk ik ook niet, maar wel dat het hier nog heel wat minder zal worden, of niet soms Ewald?

Waar Engelen zeker gelijk had was, toen hij zei dat crises bij uitstek de momenten zijn waarop de politieke elite veranderingen door wil voeren. Sommige crises zijn ook bewust gecreëerd met het oog op dat doel, we herinneren ons natuurlijk nog de woorden van de Duitse minister van Financiën Schäuble, die op 18 november 2011 tegen The New York Times zei: 'We can only achieve a political union if we have a financial crisis'.

Ondanks alle ellende, die de eurocrisis heeft veroorzaakt wil Griekenland toch niet uit de euro, zei Engelen. Maar, waarde professor, wie is 'Griekenland'? De Griekse politieke elite of de gewone burger? De politieke elite vindt het best, zijn hun salarissen ook met 30% gedaald? Maar volgens Engelen wil 'Griekenland' dus niet uit de euro, want 'doffe berusting'. Dat het Griekse volk murw gebeukt is kan ik mij voorstellen, maar ook, dat als het het ware verhaal wordt verteld ze er liever gisteren dan vandaag uit zullen stappen, maar dat terzijde.

Engelen gaat dus een boek schrijven: De Schaduwelite, met als ondertitel: 'Niets begrepen, niets geleerd, niets vergeten'. Helaas werd dit onderwerp niet verder concreet uitgediept. Het ging opeens over 'wolven' (bankiers en hedgefunds, red.) die volgens interviewer De Vlieger 'slimmer' geworden waren. De Vlieger noemde in dat verband met naam en toenaam zijn 'grote vrienden' van Black Rock, het grootste hedgefund ter wereld met een beheerd vermogen van 4.300 miljard dollar.

Burger, politiek, universiteiten en media, werkelijk alle partijen laten het volgens Engelen afweten. En daarin heeft hij gelijk. De bancaire sector heeft sinds eind zeventiger, begin tachtiger jaren haar tentakels uitgezet in de publieke sector. Ook daarin heeft Engelen gelijk. Maar hoe komt dat? Intussen is het risicomanagement van diezelfde sector aan slijtage onderhevig. Toeval? Hoe zit het trouwens met de waardering van het vastgoed in het internationale bankwezen? Volgens Engelen is de Deutsche Bank één van de hoofdzondaars. I couldn't agree more. Derivaten Bank zou DB moeten heten in plaats van Deutsche Bank. Met een balanstotaal van € 1600 miljard is DB een van de grootste internationale investeringsbanken in de wereld, die naar hartelust haar toxy derivatenproducten verkoopt aan argeloze managers in het MKB en semi-publieke sector. Vestia en Amarantis kunnen erover meepraten..

Maar Engelen ziet echter de hoge staatsschulden niet als het grootste probleem, maar vooral de schulden in de private sector. Hij heeft daarin gelijk voor wat betreft Nederland, maar als we de hele eurozone in aanmerking nemen, dan onderschat Engelen in mijn ogen de enorme problemen die optreden in met name de zuidelijke periferie. Problemen die alleen met Noord-Europees belastinggeld kunnen worden opgelost (of anders gedeeltelijk zullen moeten worden afgeboekt, mijn voorkeur). Het was jammer dat Engelen de ernst van de staatsschuld problematiek van het zuiden zo bagatelliseerde. Ik denk dat hij geen idee heeft van de omvang van het uitstaande derivaten-orderboek. Laat ik hem geruststellen: geen enkele econoom, wiskundige of whizkid heeft ook maar enig idee van de uitstaande positie's van die internationale derivatenportefeuille. Niemand. Maar dat wil niet zeggen dat het er niet is. Over tikkende tijdbommen gesproken...

Maar goed, volgens Engelen is de euro 'gered'. Dat lijkt me toch een beetje voorbarig met een nog altijd aan het Europese infuus liggende zuiden, een kwakkelende economie in Frankrijk en Italië en een oververhitte economie in Duitsland. Engelen heeft gelijk waar hij zegt dat de internationale economie door een beperkt aantal internationale partijen wordt gedomineerd, Hij spreekt van 4 of 5 grootbedrijven, maar dat is natuurlijk veel te weinig, dat zijn er veel meer. Maar in essentie heeft Ewald wel gelijk: een te beperkt aantal grootbedrijven bepaalt in sterke mate wat er politiek gebeurt, gesteund door een beperkt aantal (vooral Amerikaanse) investment banks (die vier of vijf zijn hier wel van toepassing).

Hoe het ter sprake kwam kan ik me niet meer goed herinneren, maar Engelen gaf aan dat hij door het establishment niet langer serieus genomen werd. Hij wordt ook nergens meer uitgenodigd, zo zei hij tegen De Vlieger. Volgens Engelen beschouwt de gevestigde orde hem inmiddels als een 'clown', een 'populist'. En dat kwam voornamelijk, omdat hij kritiek durfde te hebben op de euro. Heel herkenbaar...

Ewald uitte ook kritiek op de vakbonden, die teveel met zichzelf bezig zouden zijn. Ook daar kan ik inkomen, maar waar Ewald m.i. het plankje echt misslaat is, waar hij pleit voor loonsverhogingen in Nederland om de crisis te bestrijden. Interne revaluatie lost niks op, zorgt voor import van excessieve inflatie vanuit het buitenland en biedt geen oplossing voor het structurele probleem van de eenheidsmunt: de one-size-fits-all. Die 'onderbestedingscrisis' lossen we niet op met meer loon voor werknemers. Wanneer worden er eens een paar economen wakker?

Hier vindt u een overzicht van mijn columns en u kunt mij hier volgen op Twitter.