Heeft Nederland zijn aardgasbaten verjubeld?

Ángel Gurria, secretaris-generaal van de Organisatie van Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) was vorige week in ons land. Hij maakt zich zorgen om de Nederlandse economie en vindt dat ons land 'harder moet roeien' om uit de crisis te komen.

Kan best zijn, wie 'harder roeit' gaat waarschijnlijk altijd sneller dan de concurrentie. Het is zoiets als beter je best doen op school. Kan ook nooit kwaad. Daarbij sloot Gurria nauw aan bij de aanbevelingen van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, die ook al vindt dat Nederland te weinig innoveert, harder moet werken, dat er te veel fiscale kunstgrepen zijn, dat de financiële sector dankzij de royale hypotheekrenteaftrek tot onhoudbare proporties is opgepompt, en dat we onze aardgasbaten hebben verjubeld. Een inkoppertje dus voor de Mexicaan.

Omdat het leeuwendeel van adviserend (en goedbetaald) Den Haag het roerend eens is met de topman van de OESO, is niet opgevallen hoe vreemd het is dat een man uit Mexico zich zorgen maakt om de Nederlandse economie. Mexico is een olieproducerend land, kent een enorm verschil tussen arm en rijk, en is berucht vanwege zijn corrupte bestuur. Carlos Slim is de rijkste man ter wereld die via een bod op KPN een poging heeft gewaagd om zich toegang te verschaffen tot de Europese telecommunicatiemarkt, maar wat Mexico vooral communiceert is dat de rijken daar een jubelbestaan leiden en dat de armen als ze niet ten prooi vallen aan de drugshandelaren blij mogen zijn als ze illegaal werk in de VS vinden. Is meneer Gurria dan de aangewezen persoon om Nederland op zijn uitspattingen te wijzen? Ik chargeer, maar niet minder dan al diegenen die vinden dat Nederland zijn aardgasbaten heeft verjubeld. Wat een zeer protestants idee is. Syp Wynia beweert het sinds jaar en dag in Elsevier, het Britse zakenblad The Economist introduceerde in de jaren zeventig het begrip dutch disease, en de VVD wist toen al bij monde van Hans Wiegel dat het kabinet-Den Uyl aan het potverteren was en de Nederlandse welvaart verkwanselde.

Volgens opinieredacteur Hans Wansink in de Volkskrant had Nederland er beter aan gedaan het voorbeeld van Noorwegen te volgen. Dat heeft de opbrengsten van zijn goedkope energie deels gereserveerd in een fonds voor het opbouwen van een duurzame concurrerende economie. Dat is inderdaad enorm verstandig van de Noorse overheid, al veronderstelt dat wel een overheid die het beter weet dan de Noorse burgers, die waarschijnlijk al hun energiebaten ook het liefst hadden opgemaakt aan leuke dingen voor de mensen zoals gezondheidszorg, voor de hele eenentwinitigste eeuw gegarandeerde pensioenvoorzieningen, gesubsidieerde kinderdagopvang, innoverend onderwijs voor middenklassejeugd, door de overheid verplicht gestelde vrouwenquota voor topfuncties, en utopische vakantie-eilanden voor sociaaldemocratische jongeren. Maar wacht: dat is exact wat Noorwegen - tot de jaren zeventig een visserijland - heeft gedaan en nog steeds doet. Geen land is zo soeverein (geen EU-lid en geen euro) en politiek correct als Noorwegen, en blijkbaar is dat paradijs nog duurzaam ook. Een maternalistische overheid is dus beter dan een paternalistische overheid, waarvan ze in een machostaat als Mexico overigens alleen maar kunnen dromen. Daar doen de rijken gewoon lekker waar ze zin in hebben, krijgen de rovers een vrijgeleide, en geven ze de yankees de schuld. (Al gaat het sinds NAFTA beter met Mexico.)

Noorwegen heeft hetzelfde gedaan als Nederland en uit zijn enegrieopbrengsten een dure verzorgingsstaat gefinancierd. De Noorse is nog veel duurder dan de Nederlandse, maar omdat Noorwegen veel minder inwoners kent en over veel meer energiebronnen beschikt in een veel groter zeegebied, hebben ze daar ook een veel grotere reserve. Wat je de Noren moet toegeven is dat ze hun enorme rijkdommen eerlijk hebben verdeeld, zo eerlijk dat toekomstige generaties er nog lang van kunnen meeprofiteren (zolang er geen kapers voor de kust verschijnen, wat in 1940 al eens gebeurde). Dat is uniek, want bijna alle oliestaten worden gekenmerkt door wanbestuur. Bestuurlijk gezien is olie een vloek. Nigeria wordt er totaal door verpest (zelfs het milieu), en landen die plotseling rijk worden doordat het zwarte goud uit de bodem spuit kunnen de weelde meestal niet dragen. Wat dat betreft hebben de sjeiks in Saoedi-Arabië het nog redelijk gedaan. Zij bouwden er paleizen voor en binnen de kortste keren werden de kamelen voor Cadillacs verruild, wat goed was voor General Motors, Amerika en het hele Vrije Westen. Maar ze hebben er ook wapens voor gekocht en jihadisten mee gesteund. Laten we echter zuinig zijn op onze oliesjeiks, want de heersers in Iran en Irak zijn nog veel erger. En als we het over 'verjubelen' hebben, denk ik aan Russische biljonairs, die de Russische natuurlijke rijkdommen hebben geroofd en hun geld vergokken in casino's of er voetbalclubs mee kopen in Londen.

Dan valt het verjubelen van onze aardgasbaten nogal mee, en Nederland moet zich op dit punt niet door de Jort Kelders van de wereld de les laten lezen. Kijk eens hoe het toegaat Bij ons in de PC. Wel eens Bram Moskowicz in zijn sportwagen gezien? Over verjubelen gesproken. Dat is overigens hele bescheiden welvaart vergeleken met alle fantasten in elke andere mondaine stad. Maar over het algemeen is het zo dat de rijken op de golfbaan staan en dat de armen moeten werken. Toen begin jaren zestig in Slochteren 'onze aardgasbel' werd ontdekt (de Groningers betalen er tegenwoordig dee prijs voor met verzakte huizen), was het niet meer dan menselijk dat die even naar onze hoofden steeg. Nederland was een sober land, had net de wederopbouw achter de rug, en had een geleide loonpolitiek waarbij de arbeiders goedkopen waren dan in het omringende buitenland. Was het dan gek of onverantwoord om de Nederlandse bevolking collectief te laten meeprofiteren van rijkdommen die plotseling in de schoot werden verworpen? Ik dacht het niet.

Het idee van de sociale welvaartsstaat had ook kamerbrede ondersteuning, van echte volkspartijen als de KVP en de PvdA, die toen nog goed waren voor meer dan vijftig zetels. Kom daar nu eens om. De cultuurkritiek van Hans Wiegel wordt nu algemeen onderschreven, maar we moeten niet vergeten dat iedereen ook van de verzorgingsstaat profiteert; ook Wiegel als het gezicht van de zorgverzekeraars. Wat valt er trouwens te jubelen in ziekenhuizen, bejaardeninstellingen, bij Sociale Diensten? Ik zie dat hele 'verjubelen' niet zo, al zal het best dat de duurzaamheid van de Nederlandse staatsuitgaven twijfelachtig is en dat Nederland 'harder moet roeien' om concurrerend te blijven. Dankzij de gezondheid van de gemiddelde Nederlander, de langste mens ter wereld, kan dat ook, en ik weet zeker dat Nederland er niet beter voor had gestaan als we dat aardgas gewoon als een potje voor later in de grond hadden laten zitten. Want wie bepaalt dat? En is het werkelijk waar dat al die rijkdommen over de balk zijn gegooid en dat we beter nog steeds boterhammen met pindakaas hadden kunnen eten?

Nederland heeft met de aardgasbel in Slochteren zeker veel geluk gehad. Dat geluk zat er vooral in dat de vondst plaatsvond aan de vooravond van een verdergaande democratisering, toen hier nog de geest van Drees heerste, de Nederlandse democratie nog 'onschuldig' was en niet door vadsigheid, scheve ogen of goedkoop populisme werd verpest, en er algehele consensus bestond dat de aardgasbaten aan de gehele bevolking moesten toekomen. En o ja, we waren ook net 'Ons Indië' kwijt, waar de Koninklijke Olie zijn rijkdommen vandaan haalde. In die historische context was er geen betere besteding dan de opbouw van een nationale verzorgingsstaat, en ook als die talrijke inefficiënties vertoont, is dat nog steeds zo. Dat mag op een feestdag als vandaag, 1 mei, de dag van de arbeid, als de rest van de wereld vrij heeft en Nederland niet, best eens in herinnering worden gebracht.