Een gezamenlijk vijandbeeld als 'bindmiddel'

Deze is ook in Nederland  bekend door zijn romans zoals "De Naam van de Roos" en "Het Eiland van de dag ervoor". Zijn laatste essay, in het Frans vertaald als "Construire l'Ennemi", was het onderwerp van het gesprek.

Eco ziet bij de mens, de maatschappij en de staat, een noodzaak om een vijandbeeld te scheppen teneinde daardoor de eigen identiteit te bevestigen.

Zo ziet Eco dat er een soort algemene tevredenheid in de lucht hangt door het perspectief dat er een nieuwe koude oorlog tussen het westen en Rusland zou ontstaan. Dat is een van de grote kansen voor de mens. Door de koude oorlog is er in Europa vijftig jaar vrede geweest en en relatieve beheersing van de conflicten in de periferie. Sindsdien zijn de gevaren weer  steeds verontrustender geworden. Eco zegt dat een van de diplomatieke adviseurs van Gorbatchov in 1989 gezegd heeft: "Wij gaan u de ergst mogelijke dienst bewijzen, wij gaan u van uw vijanden beroven".

Door alle tijden heen blijkt inderdaad dat een vijand nodig is, een vijand die overwonnen moet worden of op afstand moet worden gehouden. Om eenheid te verkrijgen en te behouden moet er een gemeenschappelijke dreiging zijn die door die eenheid op afstand wordt gehouden. Een eenheid dus die op angst is gebaseerd. Onzekerheid en daaruit voortkomende chaos vergroot die angst en maakt dat om die eenheid te bewaken er een sterke leiding nodig  is. Die leiding wordt uiteindelijk  opgeëist door één persoon, de grote leider. Er valt een lange lijst van die leiders op te stellen.

In de literatuur is Orwell's 1984 een klassiek voorbeeld van zo'n staat. Niet alleen is Oceanië steeds in oorlog met een, mischien wel imaginaire, andere superstaat. Ook binnen Oceanië is er de vijand, de verpersoonlijking van het gevaar, Emmanuel Goldstein, de vijand van het volk. Hij wordt gebruikt om de angst en dus de eenheid te bewaren ook al zijn de tijden bar en het leven armoedig. Wat er ook gebeurt, hij is er bij betrokken. Bij elke haat sessie is hij het middelpunt of liever gezegd het mikpunt. Het kenmerkende is dat door propaganda, constant inslijpen hij als vijand geschapen werd tot het moment rijp was hem ook zo te gebruiken.

Nu de eerste opwinding over die wel heel slecht getimede opmerking van Wilders over minder of meer, nu weer wordt overschaduwd door nieuwe belangrijke zaken zoals de G7 over sancties tegen Rusland en de conferentie over het beheersen van het nucleaire afval, kun je er wat afstandelijker naar kijken. Dan valt het op dat het er wel op lijkt dat deze opmerking het moment is geweest om na lange jaren van indoctrineren de genadeklap uit te delen en Wilders neer te zetten als een ware volksvijand. Voorgedrukte formulieren om aangifte te kunnen doen, bezoek aan huis zelfs om aangiftes op te nemen (hoezo te hoge werkdruk bij de politie?), alle politieke hoofdfiguren die hun afschuw uitdrukten en opriepen tot volksverzet dat leidde tot duizenden aangiftes waarbij nu eens niet werd verzocht op een rustiger middag terug te komen. Wilders is immers van de luis in de pels, de enige politicus die openlijk mordicus tegen de Europese Unie is, die uit de Eurozone wil stappen. Wilders is uitgegroeid tot een gevaar voor het establishment met een groeiend aantal kiezers. Zo net voor de verkiezingen van het Europees parlement waar hij hoge ogen kon gooien heeft hij het perfecte wapen daartoe zelf verstrekt en kon de genadeklap worden uitgedeeld. Wilders is uitgeroepen tot onmens en fatsoensvijand van ons land.

Uitstekend werk
Ik vind het jammer, niet uit achting of respect voor Wilders, want net als alle andere politici is hij een politicus met alle streken van het genre, maar omdat nu niets meer in de weg staat van de complete overgave aan de Europese Unie en de euro. Het laatste bolwerk ertegen is vakkundig gesloopt en dat is spijtig.