Dreigt er deflatiegevaar in Nederland?

Vaak horen we dat we moeten oppassen voor deflatie: het Japanse doemscenario wordt dan van stal gehaald, waar al 15 jaar lang geen economische groei plaatsvindt. Maar wat is deflatie eigenlijk en wat houdt het in?

De vaste lezers van mijn columns weten intussen dat voor mij de (reële) rente de belangrijkste prijs is in een economie. Als die rente niet goed staat creëer je allerlei economische onevenwichtigheden, die een juiste prijsvorming verstoren. Ik zal in deze column uitleggen waarom die reële rente zo belangrijk is en wat dat te maken heeft met deflatie.

Onder reële rente verstaat men de (nominale) rente die je krijgt op een spaarrekening of betaalt aan de bank voor een lening, gecorrigeerd voor inflatie (geldontwaarding). Dus stel de nominale spaarrente is 4% en de inflatie is 1,5%, dan is de reële rente 2,5%.

Deflatie is de facto het omgekeerde van inflatie. Technisch gesproken spreekt men over 'deflatie' als een pariteitenmandje met goederen (bijvoorbeeld kleding, huren, brandstofprijzen, etc.), zeg maar een consumentenindex, gedurende een langere tijd een neerwaarts prijsniveau kent. Van essentieel belang hierbij is, dat die prijsdaling over een brede range van goederen en diensten wordt gemeten. Immers, prijsdalingen bij sommige goederen zoals computers of mobiele telefoons worden veroorzaakt door technologische verbeteringen, hogere capaciteit of meer mogelijkheden en hebben niets met deflatie te maken. Nee, het moet gaan om een daling van het algemene prijsniveau. Het wijdverbreide misverstand is nu, dat men denkt dat deflatie wordt veroorzaakt doordat mensen aankopen uitstellen, omdat ze denken dat de prijzen morgen en overmorgen (of volgend jaar) nóg verder zullen zakken. Dat is namelijk maar de helft van het verhaal. Want veel producten en diensten heb je nu eenmaal steeds nodig: je kunt niet wachten met het kopen van brood tot volgend jaar en hetzelfde geldt voor de kapper, om maar wat te noemen. Maar waarom zijn veel economen dan zo bang voor deflatie?

Veel economen zijn zo bevreesd voor deflatie, omdat als het rentewapen van de centrale bankier is uitgewerkt en er niets overblijft om de economie te stimuleren. We zien dat bijvoorbeeld momenteel heel goed in Zuid-Europa, waar de enorme en abrupte loondalingen voor een geweldige vraaguitval hebben gezorgd. De mensen stellen geen aankopen uit, omdat ze verwachten dat het volgend jaar goedkoper wordt, nee, ze hebben gewoon geen cent meer te makken. Dat is het verhaal.

Ik zal dat rentewapen van de centrale bankier nog even nader toelichten, omdat ook daaruit blijkt welke essentiële rol de rente vervult in een economie. Laten we de huidige situatie eens als voorbeeld nemen. De belangrijkste rente van de ECB, de refirente, de basis voor de rente die banken berekenen aan burger en bedrijf, staat vrijwel op nul (0,05%). De centrale bank kan de rente in de praktijk ook niet onder nul brengen, want dan haalt iedereen direct zijn geld van de bank (dan heb je in elk geval nul procent). Maar als de marktrente nul is en er is sprake van een negatief algemeen prijspeil, dan is de reële rente toch positief. In een economische recessie, zoals nu in grote delen van de eurozone het geval is, is dat natuurlijk niet echt bevordelijk voor groei en het plegen van investeringen. Dáár schuilt het gevaar van deflatie.

Om investeerders aan te moedigen toch te investeren zou de reële rente omlaag moeten. Maar bij een dalend algemeen prijspeil en een nulrente kan dat niet. Dus wil de centrale bank dat de inflatie omhoog gaat. Maar de commerciële banken rekenen toch helemaal geen nulrente hoor ik u zeggen? Dat is volkomen juist. Sterker, met name ondernemers in het MKB worden geconfronteerd met schandalig hoge rente's. Mede daarom verwijs ik dat deflatieverhaal ook naar de prullenbak. Het probleem is niet dat de reële rente hoog is omdat de inflatie laag is, maar omdat de commerciële banken een hoge rentemarge rekenen. En dat doen ze omdat hun uitgeholde vermogens op peil gebracht moeten worden in het kader van de komende stresstesten. Dat vermogen moet hoog genoeg zijn om eventuele waarde afboekingen, bijvoorbeeld op een vastgoedportefeuille of staatsobligaties aan zwakke landen op te kunnen vangen.

Moeten we in een land als Nederland bang zijn voor deflatie? Als de prijs per barrel olie verder daalt of de prijzen van voedsel zou dat theoretisch kunnen, maar in mijn optiek zouden we veel banger moeten zijn dat ons spaargeld 'verdampt' door de gevoerde rentepolitiek van de ECB. En het meeste spaargeld, wel duizend miljard, staat bij onze pensioenbeleggers. Dat is een veel groter risico dan het geneuzel over deflatiegevaar alhier.

Economieën stimuleer je niet met een lage rente. Economieën stimuleer je door de rente juist te prijzen, horend bij de economische kracht (of zwakte) van een betreffend land. Dat is met de eenheidsrente voor de eurozone niet mogelijk en daar ligt het probleem.