De totalitaire verleiding

Een gevaarlijk moment in de geschiedenis van het vrije Westen.

Ik heb nooit begrepen waarom we de islam serieus zouden moeten nemen als bedreiging voor het vrije Westen. Economisch gezien is de islamitische wereld een permanent achtergebleven gebied, dus dat kan het niet zijn. Militair stelt het evenmin veel voor. Cultureel dan? Mij lijkt het onwaarschijnlijk dat een cultuur die in de achtste eeuw is blijven steken zo'n grote aantrekkingskracht zal hebben op moderne westerse burgers dat die zich en masse tot het dragen van boerka's en djellabas gaan bekeren. Er zijn ongetwijfeld serieus te nemen lokale problemen - soms in de vorm van terreurdreiging, vaker als onderdrukking van westerse vrijheden op lands-, stads of wijkniveau. Maar hoe serieus die problemen ook zijn, collectief vormen ze geen werkelijke bedreiging van de westerse democratische rechtsorde.

Voor zover die bedreiging bestaat, komt die uit een heel andere hoek. Het gaat om landen als China en Rusland die economisch niet minder succesvol zijn dan de westerse - en in sommige gevallen zelfs succesvoller. Die tot de tanden bewapend zijn en zowel naar buiten toe als naar binnen geen enkele aantasting van het centraal gezag accepteren. En die zich cultureel superieur wanen aan het westen en geen gelegenheid onbenut laten om ons te wijzen op onze "verslapte normen" en "onpraktische democratische waarden". 

Dit lijkt me de grote ideologische tegenstelling van de komende jaren: het vrije westen versus het antiliberale, autocratische oosten. De vraag is daarbij hoe de superioriteit van de eigen cultuur - met bijbehorende vrijheden en democratische rechtsorde - kan worden gerechtvaardigd als er niet langer kan worden gewezen op betere economische uitkomsten of geopolitieke dominantie. Het antwoord daarop luidt dat de westerse cultuur de enige is die gebaseerd is op de fundamentele waardigheid van het menselijk individu. In tijden van voorspoed is dat antwoord genoeg om elk debat plat te slaan. Maar in de huidige tijden van crisis, waarin het verre van vanzelfsprekend is dat basale behoeften aan eten, kleding en onderdak bevredigd kunnen worden, klinkt datzelfde antwoord al een stuk minder overtuigend. Wat heb je immers aan waardigheid als je je baan dreigt kwijt te raken terwijl je hypotheek onder water staat?

Zo bezien mag het geen verbazing wekken dat in westerse commentaren regelmatig bewondering klinkt voor de gekozen dictator Poetin en voor "de onvermijdelijke grootmacht" China. Dat niemand mort als in Zuid-Europa democratisch gekozen regeringen opzij worden geschoven ten gunste van ongekozen technocratische regimes. En dat in peilingen in ons land de roep om een sterke leider klinkt. Maar hoewel deze flirt met de totalitaire verleiding misschien verklaarbaar is, is hij daarom niet minder verwerpelijk. Het enige dat ons van de beesten scheidt, is ons vermogen voor onszelf te denken en te besluiten. Op dat punt hebben de Poetins, de Chinese communistische partijbonzen, de Euro-technocraten en de denkbeeldige sterke leiders in eigen land ons precies niets te bieden. Met tirannie hoort niet geflirt te worden. Tirannie dient bestreden te worden. Als niet met wapens, dan in ieder geval op ideologisch niveau.