De postmoderne monarchie

In mijn vrienden- en kennissenkring ken ik niemand die met de monarchie is begaan. Vrijwel iedereen is in mindere of meerdere mate republikein, ook mijn vrouw, die wel naar al die huwelijken kijkt. De enige die nog weleens een goed woordje voor het koningshuis doet, ben ikzelf, en dan krijg ik meteen vermanende mailtjes toegestuurd dat zoiets niet door de democratische beugel kan. Niet dat het Oranjehuis bij mij op het moment van afrekenen kan onderduiken, ik vermoed dat er dan wel een boot naar Engeland klaarligt om de familie in veiligheid te brengen en vanuit Londen het nationale verzet te organiseren. En als Willem-Alexander, die vandaag zijn 44ste verjaardag viert (terwijl zijn moeder op haar 42ste al koningin was), er een potje van maakt, mag de opstand van mij de vrije hand krijgen. Maar zomaar een einde maken aan de monarchie, omdat het niet strookt met de laatste staatsrechtelijke opvattingen of omdat in een democratie geen plaats behoort te zijn voor een staatshoofd dat zijn positie aan een geboorterecht dankt, is me te makkelijk. Het kan zijn dat een bananenschil al genoeg is als niemand meer verbondenheid voelt met het Oranjehuis, maar ik kan me zo'n breuk met het nationaal verleden alleen voorstellen als er bloed vloeit. En als er (blauw) bloed vloeit (bij revoluties moeten ook de koninklijke families de guillotine vrezen), moet daarvoor wel een reden zijn. Wanbestuur bijvoorbeeld.

Daarvan kun je Beatrix niet beschuldigen. Dat zij geen macht heeft, behalve boven de partijen staan en zich strikt aan het staatsrecht en het protocol houden, hebben we vorig jaar gezien. We mogen aannemen dat zij het huidige gedoogkabinet niet zag zitten, maar het is er toch gekomen, en blijkens het bijgevoegde fotootje kan de jongste minister-president het uitstekend vinden met de kroonprins en de aanstaande (aangetrouwde) koningin. Niet dat Nederland slecht af zou zijn met een republiek, maar in de eerste helft van de twintigste eeuw heeft Nederland het moment gemist om een eind aan de monarchie te maken en vergeleken met de landen waar dat toen wel is gebeurd hoeven we daar niet rouwig om te zijn. Ook de schelmenstreken van prins Bernhard waren geen afschaffing waard. Sterker, de Duitse bon-vivant, binnen een paar jaar ook nog held voor het nationale verzet (van Leidse corpsballen tot ruwe CPN'ers), heeft de monarchie in hoogsteigen persoon gered. Hij zorgde voor (minstens) vier prinsesjes en voorzag het uitgedroogde Oranjehuis van nieuwe levenslust en nieuwe wereldse netwerken. Daardoor is de monarchie nu goed toegerust voor de 21ste eeuw, want in tegenstelling tot wat vaak wordt gezegd zijn koningshuizen niet alleen relicten uit het verleden (die band met 'vroeger', altijd een sterk punt, is er natuurlijk ook), maar hebben zij ook de toekomst. Ze passen helemaal in de eigentijdse celebrity-cultuur waarin filmsterren, popfiguren, voetballers en soapmeisjes zich als bijzonderheden laten vieren. Koningshuizen zijn niet modern, maar wel zeer postmodern - of we dat nu leuk vinden of niet. En 'het volk', waar tegenwoordig zoveel rekening mee gehouden wordt en dat altijd aanleiding zoekt om 'uit zijn dak te gaan', vindt het erg leuk: zie alle aandacht voor het nieuwe sprookjeshuwelijk van de eeuw dat vrijdag in Londen gaat plaatsvinden. Zie ook onze koninginnedag, die als Willem-Alexander verstandig is gewoon op 30 april blijft staan.

Natuurlijk is al die kruiperige dweepzucht idioot en krankzinnig. Maar niet minder idioot en krankzinnig dan alle dweepzucht voor moderne populisten en politici, een dweepzucht die bovendien een stuk minder onschuldig is dan de Sisi-romantiek die blijkbaar van alle tijden is. Helemaal een vinger erachter krijgen doe ik niet (academici zijn voor sommige dingen domweg te rationeel), maar koningshuizen lijken bij uitstek geschikt om 'het volk' met historische ongerijmdheden te verzoenen. Zo wordt de prinses beklaagd die in een paleis ('een gouden kooi') moet wonen en een prins heeft getrouwd die vanwege zijn verplichtingen als aanstaande koning of een vreselijke schoonmoeder toch niet de man van haar dromen blijkt. Nooit zal zij een gewoon leven kunnen leiden, een lot dat juist in de ogen van het gewone volk verschrikkelijk moet zijn. Vanuit verlichte optiek is dat onverteerbaar, vanuit marxistische optiek getuigt het van een vals bewustzijn, vanuit conservatieve optiek is het functioneel en geraffineerd. Het koningshuis is ongetwijfeld reactionair en bedriegelijk tegelijk. Maar echt erg kan ik het niet vinden als mensen langs deze weg vrede vinden in het onvermijdelijke gegeven dat niet alle mensen gelijk zijn en de 'boven ons gestelden' vanwege alle haat en nijd en roddel die daar heerst misschien zelfs slechter af zijn dan normale stervelingen. Als mensen in sprookjes willen geloven, moeten ze dat zelf weten. Mij storen ze er niet mee. Sterker, er spreekt meer gevoel voor verhoudingen uit dan bij al diegenen die dit laatste archaïsche restje geschiedenis ook nog zo nodig willen rechttrekken omwille van de gelijkheid, de democratie en de moderniteit. Het hedendaagse Nederland is mij gelijk, democratisch en modern genoeg. En wie het nog platter wil, wordt door de vermaaksindustrie - voor wie de Oranjes een goudmijn zijn - op zijn wenken bediend.