De aangekondigde dood van banken

Al sinds het openen van mijn eerste spaarrekening, nu zo’n 50 jaar geleden, ben ik, waarschijnlijk net als u, opgegroeid met het idee dat banken noodzakelijk waren.

Dat besef werd er bepaald niet kleiner op toen ik later als jongeman bij één van die banken aan de slag kon, een mooie carrière kon maken – met zelfs uitgebreide internationale uitdagingen – afgerond met een fascinerend ex-patriot bestaan. Wie wil dat nu niet zou je zeggen. U begrijpt dat mijn overtuiging dat banken noodzakelijk waren er bepaald niet minder op werd.

Banken bestaan al duizenden jaren. Al tijdens het Koningschap van Hammurabi (1792 – 1750 BC) werden bank transacties gereguleerd, en daardoor werden ze wettelijk beschermd. Al in de  tijd van Jezus, een 1750 jaar later, werden  de geldhandelaren uit de tempels verjaagd (Mattheus 21.12). Ook toen was dat niet voor niets. Die geldwisselaars hadden er immers niets te zoeken. Sindsdien is de geschiedenis van banken er bepaald niet rooskleuriger op geworden. De Chinezen waren bijvoorbeeld de eerste die zoveel instellingen toelieten om geld te printen dat dit al in 1166 tot hyperinflatie leidde. In Europa van de zestiende en de zeventiende eeuw waren vooraanstaande bankiers vooral bezig met het financieren van oorlogen. Soms financierden ze de Fransen, soms de Engelsen, dan weer de Duitsers. Ongeacht hun keuze voor de klant was er altijd voordeel te behalen. Dit voordeel uitte zich in het geval van William Patterson zelfs in de toekenning van de Engelse koning William III om – als blijk van dank voor de nieuw verstrekte lening – de exclusieve vergunning te kunnen bemachtigen om Centrale Bank van Engeland te kunnen worden. Hiermee kon The Bank of England, via belastingen de funding rond krijgen voor de financiering van de oorlog bij Augsburg, middels één van de eerste “perpetuals” waarbij alleen rente werd betaald, maar geen aflossing plaatst vond van de lening zelf.

Niet alleen voor de financiering van oorlogen bleken banken geschikt, ook voor de financiering van handel en de latere industrie waren ze onmisbaar. Zo onmisbaar wanen zich de banken, dat zij met grote regelmaat – en door de hele geschiedenis heen - zich te buiten gingen aan hebberigheid, gecombineerd met incompetentie en een tekort aan controle, waarbij wereldwijd sommige mensen bergen met geld verdienden, totdat er weer een zeepbel klapte en hele maatschappijen en hun onwetende burgers voor de kosten opdraaiden. De laatste zeepbel kost ons ongeveer 1.000 miljard USD en is nog steeds groeiende. In Portugal is vorige week nog even de tweede bank van het land – de Bank van de Heilige Geest / Banco Espirito Santo met uw en mijn geld  'gered', via het EMS, voor de slordige som van Euro 4,9 miljard. Het kan niet op.

Een twintig jaar geleden deden ze bij die grote bank waar ik werkte een onderzoek onder hun klanten, waaruit als voornaamste conclusie kwam, dat een ruime meerderheid van de klanten de banken zagen als een noodzakelijk kwaad: zouden ze zonder de bank(-en) kunnen dan zouden ze dat meteen doen. In de afgelopen jaren heb ik enkele tientallen CFO’s van zeer grote internationaal opererende bedrijven persoonlijk gevraagd of ze me de namen konden noemen van de 5 bankiers die ze het meest respecteerden vanwege hun professionaliteit. Meestal moesten ze het antwoord schuldig blijven (dwz. ze respecteerden niet één bankier die ze kenden vanwege professionaliteit/vakkennis), maar NOOIT kwam er iemand boven drie namen, ondanks dat ze gemiddeld toch met meer dan 10 internationaal opererende banken tegelijkertijd werkten.

Wij, mensen die bij banken hebben gewerkt, weten als geen ander dat het beroep “bankier” helemaal geen beroep is. Het is geen vak, je hoeft vrijwel nergens verstand van te hebben om het te kunnen. Vandaar ook dat bij ABN Amro Gerrit Zalm zomaar eerste man kon worden, en er nu bij de Rabobank een ex McKinsey man nummer 1 wordt, zonder dat hij ooit een bank van binnen heeft gezien. Vroeger was het meestal zo, dat bankiers die uit vooraanstaande geslachten voortkwamen het vermogen van hun eigen familie uitleenden. Die keken wel beter uit om zaken te financieren die ze niet begrepen, of om in zee te gaan met mensen die ze niet konden vertrouwen. Dat waren dikwijls vakmensen. De laatste decennia zijn het vooral trukjes geworden, handigheidjes gebaseerd op soortgelijke spelregels als in de tijd van Hammurabi, als in de tijd van Jezus, als ik de tijd van Koning Willem III. De namen van de geestesdwalingen zijn bijvoorbeeld  “regulatory arbitrage”, syntetic CDO, derivaten, hedgefunds, private equity funds, high yield fund, destressed assets fund, secondary investment funds, funds of funds, subprime hypotheken, asset default swaps, maar ook onze eigen (Dirty Dirk) simpele persoonlijke leninkjes en kunstmatig gefabriceerde beleggingshypotheken, ingekleurd, vermarkt, van professioneel advies voorzien door fiscalisten, trust adviseurs, private bankers en opportunity bankmanagers. Kijkt u voor u eigen plezier even naar John Bird en John Fortune, die u op komische wijze precies uitleggen hoe het in elkaar steekt.

De twijfelachtige antwoorden die de wetenschap - en het establishment of de elite zo u wilt - heeft geproduceerd om legitimiteit te verlenen op de vraag waarom banken bestaan, ligt aan de basis van de voortgaande ellende die banken wereldwijd veroorzaken. Het brengt brokkenmakers voort als Milken, Leeson, Madoff, maar ook onze eigen nationale kampioenen zoals Rijkman Groenink, Zalm, Scheringa, Wellink, of de laatste ster aan het firmament, 'onze' Klaas Knot van DNB. U kunt bij wijze van oefening rustig de winsten van de banken over de afgelopen 100 jaren bij elkaar optellen, en aftrekken van de schade die ze u allen hebben berokkend, om te zien dat het uiteindelijke resultaat waarschijnlijk negatief is. Banken zoals wij die de laatste decennia zien opereren doen meer kwaad dan goed.

Het is daarom onzinnig om het bestaan van banken te blijven verklaren als een noodzakelijk voorwaarde voor de economie en het sociale stelsel van onze moderne maatschappijen. Het gebrek aan het ontwikkelingen van deugdelijke alternatieven staat een definitief afscheid aan de zombie banken zoals wij die nu nog kennen, heel even in de weg. 

Mijn voorspelling is dat om precies dezelfde reden waarom banken ontstonden rond 1750 – namelijk regulering en wetgeving – dat het diezelfde regulering en wetgeving zal zijn dat hen de doodsteek zal toebrengen. Het werd de hoogste tijd.