Bezuinigingen cultuur: kaalslag of cultuuromslag?

Het kabinet wilde niet alleen om financiële redenen bezuinigen op die sector maar ook een cultuuromslag teweeg brengen, waarbij de sector minder afhankelijk zou worden van subsidies en meer eigen inkomsten zou genereren. Kortom, meer markt in de sector. Die beleidswijziging werd niet geheel positief ontvangen. Er werd gevreesd dat de sector kapot gemaakt zou worden door deze 'kaalslag'. Maar wie lijkt er gelijk te gaan krijgen, vier jaar na de bekendmaking van de plannen? Is die sector echt kapot gemaakt of lijkt die beoogde cultuuromslag van toenmalig verantwoordelijk staatsecretaris Zijlstra bereikt?

Dat was de insteek voor mijn masterscriptie waarmee ik vorige week de Master bestuurskunde (MPS) van de Universiteit Leiden mee heb afgerond. Het onderzoek bestond uit twee delen, te weten een evaluatie naar het beleid zelf (of het goed in elkaar zat en er een consistente visie in te vinden was) en een onderzoek naar de voorlopige uitkomsten, onder andere aan de hand van cijfers en afgenomen interviews in de sector zelf. Wie de volledige masterscriptie wil lezen, kan de redactie van De Dagelijkse Standaard mailen. In dit stuk zal ik heel beknopt de voor deze site relevante uitkomsten kort benoemen. Wat zijn de voorlopige effecten van de bezuinigingen op kunst en cultuur?

Uit cijfers van het ministerie van OCW blijkt dat aan het eind van 2013 ongeveer zeven procent van het aantal instellingen uit de podiumkunsten dat via OCW of een van de cultuurfondsen subsidie verkreeg uiteindelijk hun activiteiten heeft moeten beëindigen. Is dat nou die gevreesde kaalslag en het kapot maken van een sector?

Uit interviews met de sector blijkt dat er wel degelijk sprake lijkt te zijn van een cultuuromslag in de sector. Instellingen in de podiumkunstensector hebben op verschillende manieren beleids- en bedrijfsmatige veranderingen doorgevoerd om te voldoen aan de nieuwe realiteit van minder subsidies en het meer richten op eigen inkomsten. Tegenover het snijden van functies in de organisatie staat dat er ook banen zijn gecreëerd, zoals fulltime PR of sponsorwerving functies die als takenpakket omvatten het zoeken naar bedrijven en personen als sponsor, investeerder of donateur, juist op het zakelijk vlak om te voldoen aan de doelstellingen van het beleid, in lijn met het overheidsbeleid.

Daarnaast worden steeds vaker de oude generatie van directeuren met een artistiek profiel vervangen door directeuren met zakelijke kennis en ervaring, om aan de situatie van meer eigen inkomsten te voldoen. De eigen inkomsten zijn daarmee verhoogd en er is een gezondere bedrijfsvoering in de sector dat positief is voor de duurzaamheid van de sector.
Er is tevens nieuwe aandacht gekomen voor het zoeken van de maatschappij om hun legitimatie en draagvlak te hervinden.

Het beleid lijkt daarmee de sector wakker geschud te hebben en bewust gemaakt van hun taken en binding met de maatschappij. De subsidievermindering was hard en draconisch maar lijkt ook effect te hebben. Er lijkt nu meer sprake te zijn van een cultuuromslag. Dat lijkt voornamelijk te wijten aan zowel de veerkracht en dynamiek van de sector, als de harde maar daardoor effectieve maatregelen van het kabinet. Die gevreesde kaalslag en het slopen van de sector is niet te zien, het is juist meer een situatie van een gezonde hervorming waarbij de zwakke partijen afvallen en de sterke overblijven, een echte marktsituatie. Het is beleid met een paar haken en ogen maar wel beleid met een gezonde uitkomst.

Aan de hand van deze conclusies kan gesteld worden dat er inderdaad verandering is gekomen als effect van het beleid. Een kaalslag is uitgebleven. Er lijkt juist sprake te zijn van een cultuuromslag.