Arbeidsethiek: de eroderende vader van beschaving

‘In the end, more than freedom, they wanted security. They wanted a comfortable life, and they lost it all – security, comfort, and freedom. When the Athenians finally wanted not to give to society but for society to give to them, when the freedom they wished for most was freedom from responsibility, then Athens ceased to be free and was never free again’. Aldus de 18^e eeuwse historicus Edward Gibbon.

De arbeidsethiek die de grondslag is voor het ontstaan en in stand blijven van welvaart, lijkt naar de achtergrond te verdwijnen zodra een bepaalde mate van welvaart voor een gehele samenleving beschikbaar is. Maar waarom gebeurt dit?

Ten eerste zal de menselijke psyche in veel gevallen, net als water, de weg van de minste weerstand zoeken. Ten tweede is het menselijk dat men alleen van gedrag verandert als men daadwerkelijk een voelbare consequentie van onwenselijk gedrag ondergaat. Deze twee eigenschappen worden maximaal geprikkeld in een collectief welvarende (stads)staat. De uitkeringsmentaliteit die zowel in het moderne Westen als in het oude Athene heerste is een typische weg van de minste weerstand. Een gratis leven, met gratis comfort en gratis voorspoed; deze prikkel is door alle tijden heen ongekend verleidelijk gebleven.

Maar dit luie en decadente gedrag resulteerde nooit in een daadwerkelijk gebrek aan levensmiddelen, omdat het welvaartsniveau dusdanig was dat iedereen kon worden voorzien. Daarom was en is er voor de menselijke geest, die alleen leert van pijn en leed, geen reden het gedrag te veranderen.

Maar net zoals in het oude Athene zal ook het moderne Westen maar voor een zeer beperkte tijd een luie bevolking in hun behoeften kunnen voorzien, voordat de cake op is.

Wil men relatief houdbare welvaart bereiken – relatief met het oog op de historische wetmatigheid van het opkomen en verdwijnen van beschavingen – dan is het van absoluut cruciaal belang dat de arbeidsethiek die in eerste instantie heeft geleid tot welvaart, doelbewust en actief als lovenswaardig element van een cultuur behouden blijft. Wil men welvaart in stand houden, dan moeten er cultuurbewakers zijn die zorgen dat de arbeidsethiek niet ingeruild wordt voor decadentie en entitlements. En nee, deze cultuurbewaking is geen verantwoordelijkheid van de overheid, het is de verantwoordelijkheid van de bevolking.

De enige verantwoordelijkheid die de overheid in dezen heeft, is te zorgen dat het niet mogelijk is welvaart en comfort te genieten buiten de eigen inspanningen om, op kosten van anderen. Zoals De Tocqueville stelde: ‘When the public discovers they can vote themselves money from the public treasury, the [American] experiment will be over’. Of nog treffender, Thomas Jefferson: ‘Democracy will cease to exist when people realize they can vote themselves more money’.

Onze tijdsgeest waarin het gangbaar is meer rechten dan plichten te ervaren, is een teken van verval en zou daadwerkelijk het einde van onze beschaving in kunnen luiden. Het is nog niet te laat, maar de tijd dringt wel. De arbeidsethiek die alle te genieten welvaart in eerste instantie heeft gerealiseerd, moet niet langer als cultureel relikwie beschouwd worden. Het dient wederom actief gepresenteerd te worden als een lovenswaardige en noodzakelijke instelling. Zo niet, dan rest er het verval.