"Whatever it takes." Europese opperheren willen de euro ten koste van letterlijk alles in stand houden

‘Within our mandate, the ECB is ready to do whatever it takes to preserve the euro’. And believe me, it will be enough.’ Met die woorden kalmeerde de president van de Europese Centrale Bank (ECB), Mario Draghi, op 26 juli 2012 in Londen de onrust die was ontstaan op de financiële markten over de houdbaarheid van de euro. Draghi moest wel, want de renteverschillen tussen de diverse eurolanden liepen behoorlijk op, waardoor het eurosysteem zichzelf dreigde op te blazen.

Sindsdien heeft de ECB inderdaad op ongekende wijze het ene na het andere monetaire stimuleringsprogramma aangeboden aan de markten. Eerst het OMT (Outright Monetary Transactions) programma; vervolgens twee LTRO’s (Long Term Refinancing Operation) en vanaf maart 2015 een enorm opkoopprogramma van staats- en bedrijfsobligaties QE (Quantitative Easing) geheten. Maar liefst tachtig miljard euro koopt de centrale bank elke maand op. Op dit moment is er voor 1300 miljard euro aan waardepapieren opgekocht en er zal nog eens 1000 miljard worden opgekocht tijdens de resterende looptijd van het programma, dat zeker nog tot het einde van het jaar loopt. Hiermee manifesteert de ECB zich als grootste marktpartij ooit, die de normale marktwerking op de handelsvloer ernstig verstoort. Niet in de laatste plaats ook zeker in combinatie met haar langdurige ultra lage rentebeleid, vooral bedoeld om de Zuid-Europese landen tegemoet te komen.

De ECB verdedigt haar beleid door te stellen dat dit binnen haar mandaat van het bewaken van de prijsstabiliteit valt en dat er beslist geen sprake is van monetaire financiering van lidstaten. En ondanks dat het Europese Hof van Justitie de ECB in het gelijk heeft gesteld, valt hierop het nodige af te dingen. Zo mag de bank geen titels kopen op de primaire markt (dat zijn schuldtitels die voor de eerste keer uitgegeven worden). Maar elke handelaar weet, dat binnen een minuut die titels ‘verouderd’ zijn en tot de secundaire markt gerekend mogen worden. En die mogen wèl door de ECB gekocht worden.

Behalve deze monetaire manipulatie is de ECB zich onder leiding van Draghi ook steeds meer rechtstreeks gaan bemoeien met europolitieke aangelegenheden. We herinneren ons natuurlijk nog de bemoeienis van de ECB met de toenmalige Italiaanse premier Berlusconi, die vervolgens door de Commissie gedwongen werd zijn biezen te pakken. En we vergeten ook niet de rol die de ECB heeft gespeeld bij het verbieden van een referendum dat de toenmalige Griekse premier Papandreou wilde organiseren over de door de trojka (EC, ECB en IMF) opgelegde hervormingsvoorstellen. De geldschieters dreigden de geldkraan dicht te draaien waardoor Papandreou zich gedwongen zag het referendum af te blazen. Hetzelfde kunstje herhaalde de trojka enkele jaren later toen de ECB de geldkraan dichtdraaide om Tsipras te dwingen het hervormingspakket te aanvaarden in rui voor financiële steun. Na veel gedoe ging de Griekse premier door de knieën. Whatever it takes…

En alsof deze directe bemoeienis met de politiek van eurozone lidstaten nog niet erg genoeg is, heeft de ECB vorige week een brief gestuurd op vragen van twee Italiaanse europarlementariërs waarin doodleuk wordt gemeld dat als Italië de euro wil verlaten ze eventjes eerst haar Target-2 schulden aan de ECB moet afrekenen. Target-2 staat voor Trans-European Automated Real-time Gross settlement Express Transfer system, versie 2. Het betreft een interbancair betalingssysteem tussen de centrale banken van de eurozone voor de realtime verwerking van grensoverschrijdende betalingen. Zo geeft Target-2 een overzicht van de saldi die de centrale banken bij de ECB aanhouden die ontstaan zijn door internationale handel. Maar ook kapitaalstromen, het kopen van activa of het aflossen van schulden tussen de verschillende landen komen terecht in Target-2. Sommige landen – zoals Duitsland en Nederland – hebben een (fors) overschot op die rekening, andere landen – zoals Spanje en Italië – een (fors) tekort. Italië heeft per eind november 2016 een tekort van ruim 358 miljard (!) euro, en dat is er inmiddels vast niet lager op geworden. Het moge duidelijk zijn dat Italië dat bedrag nu niet kan terugbetalen, gegeven de hoogte van haar staatschuld (meer dan 130 procent van haar bbp) en de problemen in haar bankensector.

De brief van Draghi riekt dus naar chantage, vindt ook econoom William Mitchell. Het kwalijke hierbij is bovendien dat Draghi geen juridische poot heeft om op te staan, zo stelt Mitchell. Boekhoudkundig heeft Italië inderdaad een schuld aan de ECB. Maar nergens staat dat een land verplicht is direct zijn tekorten in het kader van het Target-2 systeem in zijn geheel terug te betalen als het de eurozone zou verlaten. Deze omissie komt voort uit het feit dat er in het Euro Pact niets is geregeld met betrekking tot een vertrek van een land uit de eurozone. De eis kan dus beschouwd worden als pure bluf van de Italiaan, mogelijk bedoeld om angst te zaaien bij de Italiaanse regering. Het mag hoogst opmerkelijk worden genoemd dat de doorgaans zo voorzichtig formulerende ECB een dergelijke toon aanslaat.

Er moet dus wel wat aan de hand zijn. Eén voor de hand liggende reden is inderdaad de zeer zwakke bankensector in Italië, welke te kampen heeft met een grote kapitaalvlucht. Rekeninghouders halen het geld weg bij hun Italiaanse bank en zetten dat neer in bijvoorbeeld Duitsland of Nederland. Dit verklaart mede de hoge Target-2 overschotten bij deze twee landen. En dan is er natuurlijk nog de vraag wat er met de schuld gebeurt als Italië de lire weer invoert. Het meest waarschijnlijke is in dat geval dat de zogeheten Lex Monetae van toepassing wordt verklaard. Dit principe houdt kortgezegd in dat de regering van een land bepaalt wat haar wettelijke munt is en die voor alle contractuele verplichtingen geldt. De Italiaanse centrale bank zou dan de schuld aan de ECB kunnen inlossen tegen de door haar gekozen wisselkoers van de nieuwe lire. De woorden van Draghi klinken dus tamelijk hol, het lijkt er op dat Italië alle troeven in handen heeft, aldus Mitchell. Deze hele poppenkast is des te wranger, omdat volgens diezelfde Mitchell uit CIA-stukken is gebleken dat de Italiaanse elites ( de Italiaanse Centrale Bank, de Ministeries van Financiën en Buitenlandse Zaken en het hele staatsbestel) destijds allang wisten dat de eurozone een mislukking zou worden. Maar de ‘Europese droom’ bleek sterker dan de economische en monetaire logica. Met alle negatieve gevolgen voor Italië (en de overige eurozone lidstaten) vandien.

Maar dit is nog niet alles. Afgelopen maandag werd bekend dat de EBA (European Banking Authority) het plan heeft opgevat om het ESM (Europees Stabiliteits Mechanisme) in te zetten voor de vorming van een zogenaamde ‘Bad Bank’. Dat is een bank waarin alle slechte leningen in onder zullen worden gebracht. En dat zijn er nogal wat zoals uit onderstaande taartdiagram blijkt:

U ziet dat Italië en Frankrijk goed zijn voor vrijwel de helft (49%) van alle slechte leningen. Dat zijn leningen waarop tenminste negentig dagen geen rente op is betaald. Italië alleen al is goed voor ruim 250 miljard aan slechte leningen. Pikant detail is, dat óók de EBA wordt geleid door een Italiaan: Andrea Enria. Dit plan betekent in feite dat de oninbare Italiaanse leningen zullen worden overgenomen door de belastingbetalers van de eurozone lidstaten. U en ik betalen dus mee aan de verliezen van de Italiaanse banken. Hoe zich dat verhoudt tot de nieuwe Europese bail in regels vraagt vriend en vijand zich af. Die regels hielden in dat als een bank in de problemen kwam, eerst de aandeelhouders, obligatie- en depositohouders van die bank voor de verliezen zouden opdraaien. En als dat onvoldoende was dan zou vervolgens eerst het land waar de bank statutair gevestigd was moeten betalen. Pas als ook dat ontoereikend was zou er (Europees) belastinggeld mee gemoeid zijn. Volgens het voorstel van de EBA-topman zouden Eurozone belastingbetalers de slechte leningen opkopen tegen de 'reële economische waarde'. Maar wat die waarde is weet niemand. Dat zou uit boekenonderzoek bij de betrokken banken moeten blijken, maar de EBA beschikt niet over de capaciteiten noch de bevoegdheid om een dergelijke exercitie zelf uit te voeren. Daar gaat Brussel over, dat wil zeggen de Raad en de Commissie.

Dit slagveld overziende zou je je kunnen afvragen: ‘Waar gaat dit eigenlijk nog over?’ Sinds wanneer worden belastingbetalers uit gezonde landen opgezadeld met de schulden van buitenlandse banken en geconfronteerd met een ECB-beleid dat hun spaartegoeden en pensioenen uitholt? ‘Scheitert der euro, dann scheitert Europa’, zei de Duitse bondskanselier Merkel op 19 mei 2010. Een merkwaardige uitspraak, immers, juist door het gevoerde beleid vanaf 2010 van het ten koste van alles in stand willen houden van de euro is in veel eurolanden een enorme economische, sociale, humanitaire en politieke ravage aangericht. Hierdoor kalf het draagvlak voor Europese samenwerking juist verder af. Merkel had dus beter kunnen zeggen: ‘Scheitert der Euro nicht, dann scheitert Europa’. Het lijkt er op dat voor de bestuurlijke elite van de EU (eurozone) alles, maar dan ook alles is geoorloofd om de eenheidsmunt te behouden. Tot elke prijs en met alle middelen, geoorloofd en ongeoorloofd. En zonder dat de burgers van die landen is gevraagd of zij het daar wel mee eens zijn. Whatever it takes…

Volg Jean op Twitter.