Nederlaag voor Rutte: tegen-kamp boekt monsterzege en verplettert EU-verdrag met Oekraïne

Mark Rutte, Alexander Pechtold en Diederik Samsom hebben een keiharde dreun gekregen van de Nederlandse kiezer. Maar liefst 61,1 procent van de kiezers heeft tegen het EU-associatieverdrag met Oekraïne gestemd, en bovendien is de opkomstdrempel van 30 procent gewoon gehaald. Het referendum is dus geldig, en dat betekent dat Nederland het verdrag niet zomaar kan ratificeren – iets wat Rutte direct toegaf toen de uitslag langzaam maar zeker bekend werd.

Het effect van het referendum is niet alleen voelbaar in Nederland – het komt misschien nog wel harder aan in het EU-hoofdkwartier in Brussel. Omdat Nederland het verdrag nu niet kan ratificeren, kunnen ook de andere 27 EU-landen het verdrag geen doorgang laten vinden. Premier Rutte heeft nu heel wat uit te leggen bij EU-baas Jean-Claude Juncker. In de aanloop naar het referendum noemde Juncker een Nederlands "nee" nog "een ramp", en die ramp is nu werkelijkheid geworden.

Hoe nu verder? Een meerderheid van de Tweede Kamer stemde vóór het associatieverdrag, maar een meerderheid vind ook dat de uitkomst van het referendum niet zomaar genegeerd kan worden. De druk vanuit Brussel zal echter enorm zijn om het verdrag tóch te ratificeren. Den Haag staat voor een keuze: geven ze gehoor aan de uitkomst van het referendum (en dus de stem van de Nederlandse kiezers) of bezwijken ze voor de Brusselse druk? Waarschijnlijk komt Rutte met een middenweg: het verdrag wordt aangepast, en daarna (in afgezwakte vorm) alsnog geratificeerd.

Het is de vraag hoe die middenweg zal worden gekozen. Zal het verdrag op wezenlijke punten worden aangepast, of worden er wat onbelangrijke paragraafjes op symbolische wijze veranderd? De ervaring met de Europese Grondwet doet vrezen voor het tweede scenario. In 2005 werd de Europese Grondwet per referendum verworpen door een meerderheid van de kiezers in Nederland en in Frankrijk. Niet lang daarna werd het middels het Verdrag van Lissabon alsnog ingevoerd – ditmaal zonder referendum.

Of het referendum over het associatieverdrag met Oekraïne echt effect heeft op het verdrag, valt dus nog te bezien. Maar wat wel duidelijk is, is dat de Nederlandse kiezer door dit referendum een keihard signaal heeft afgegeven richting de Haagse politiek voor meer transparantie en minder EU. De keuze is nu aan Rutte: luisteren naar de stem van de kiezer, of luisteren naar Juncker.