25 jaar na de Duitse Wiedervereinigung wachten we nog op die andere

Als kleine jongen keek ik ooit door mijn vaders verrekijker naar het prikkeldraad en de wachttorens. We waren op vakantie in West-Duitsland en hij had besloten dat het leerzaam was voor mijn broertjes en mij om eens te gaan zien wat het ijzeren gordijn nu precies was.

We begrepen niet alles maar aan de andere kant van die grimmige scheidslijn lag een soort openluchtgevangenis, zoveel was duidelijk. Sindsdien had ik een grondige hekel aan het totalitaire communisme en was dus bijzonder verheugd toen een jaar of vijftien later de muur viel. En afgaand op de beelden van de feestende massa in Berlijn op die 9e november 1989 werd dat gevoel breed gedeeld.

Maar na de euforie van dat moment met alle verwachtingen voor een beter toekomst volgde onvermijdelijk ook de kater. De herwonnen vrijheid ging niet onmiddellijk gepaard met grotere economische welstand. De transitie van een staatsgeleide - naar een (geleide) markteconomie bleek zich niet meteen te vertalen in klinkende munt. Het was eigenlijk een totale shocktherapie met een werkloosheid die in de jaren negentig opliep tot wel 20% doordat de bedrijven in het Oosten totaal niet konden concurreren en massaal omvielen. Die werkloosheid zou nog veel hoger geweest zijn als niet hele volksstammen naar het Westen waren verhuisd. En nu 25 jaar later zijn de verschillen tussen Oost en West nog altijd aanzienlijk. Dit ondanks zo’n 2 biljoen euro aan steun die in de loop der jaren is overgemaakt. De werkloosheid in de voormalige DDR is met 10% aanzienlijk hoger dan in de rest van Duitsland. En het inkomen per hoofd van de bevolking is ongeveer 71% van die in het Westen.

Maar het is maar hoe je het bekijkt natuurlijk. De werkloosheid in de oude DDR is sinds de ergste jaren dus ongeveer gehalveerd en nu ongeveer gelijk aan het Europese gemiddelde. En ook in andere landen zijn aanzienlijke inkomensverschillen tussen regio's te zien. Ik heb het niet precies uitgezocht, maar vermoed dat die verschillen tussen het rijke Noord Italië en de Mezzogiorno wel eens groter zouden kunnen zijn. Ook de grote bevolkingsuitstroom lijkt tot staan gebracht en er gaan zelfs mensen op zoek naar werk in het Oosten, bijvoorbeeld in boom towns zoals Dresden. Alles bij elkaar is er nog een grote kloof, maar die wordt stilaan kleiner.

Het is ook geen wonder dat Oost-Duitsland niet onmiddellijk op eenzelfde niveau kan zitten als West-Duitsland. Veertig jaar communisme doet iets met de geestesgesteldheid van de bevolking. Dat is niet iets dat ik verzin, daar is wetenschappelijk bewijs voor. De scheiding en latere hereniging bood wetenschappers een unieke laboratorium om te zien hoe een bevolkingsdeel reageert op decennialange onderwerping aan een alternatief sociaal-economisch - en politiek systeem. Het blijkt bijvoorbeeld dat burgers in Oost Duitsland veel hogere verwachtingen hebben ten aanzien van de overheid als herverdeler.

Dat belooft dus nog wat te worden als dat andere verdeelde land ooit wordt herenigd en de ene helft wordt bevrijd van de meest totale dictatuur die de wereld ooit heeft gekend. De volledige onderwerping aan de socialistische heilstaat en mate van onderdrukking in Noord-Korea is erger dan die in Oost-Duitsland ooit is geweest. De overgang naar een vrije samenleving zal er met nog veel grotere transitieproblemen van economische, sociologische en psychologische aard gepaard gaan. Maar ik hoop dat het gaat gebeuren. De opkomst van het communisme was één van de grote tragedies van de 20e eeuw. Het heeft geen plaats meer in deze eeuw.