Geloofsgekte tekenend voor islamitische wereld

Op 17 februari van het jaar 1600 werd op het Campo dei Fiori in Rome de dominicaanse priester Giordano Bruno levend verbrand. Hij was ook wiskundige, sterrenkundige en dichter. Een briljante geest, trots en lastig. Hij was net als Copernicus van mening dat de aarde om de zon draait, en niet andersom, en dat de sterren die we zien verre zonnen zijn waar omheen planeten zoals de onze draaien. Ook meende hij dat het universum grenzeloos is.

De Katholieke Kerk had daar andere ideeën over en veroordeelde Bruno tot de brandstapel. Dit is een van de schandalen uit het met vele schandalen gevulde geschiedenisboek van de Kerk.

Kijk nog eens goed naar het jaartal: dit vond plaats in 1600. Tweeëndertig jaar later werd in Amsterdam de filosoof Baruch de Spinoza geboren, en ook hij werd als ketter veroordeeld – nu door een geloofsrechtbank van de Amsterdamse Portugees-Joodse gemeente. Deze rechtbank kende geen doodstraf en excommuniceerde de beroemdste filosoof uit de Nederlandse geschiedenis – een onrecht dat nog steeds niet gecorrigeerd is. Excommunicatie is erg, maar minder erg dan de brandstapel. Een stapje vooruit, heet zoiets.

Zeventien jaar na Spinoza’s dood (in 1677) werd de schrijver Voltaire geboren, in 1694. Ook hij was een dwarsligger. Maar de gedachte dat er zoiets als vrijheid van meningsuiting moest bestaan was inmiddels bij een groot deel van de Europese elites aangeslagen. Desondanks maakte Voltaire vele vijanden en kreeg hij continu de autoriteiten achter zich aan terwijl hij schreef: „Een van de grootste zegeningen die wij de mensheid kunnen brengen is bijgeloof en fanatisme uitroeien, de machthebbers beletten degenen te vervolgen die anders denken.” Voltaire bereikte de mooie leeftijd van drieëntachtig jaar. Op 11 juli 1791 werd zijn lichaam herbegraven in het Panthéon. Langs de route van de processie in Parijs bewezen een miljoen mensen hem de laatste eer.

Tussen 1600 en 1778 had Europa een enorme sprong voorwaarts gemaakt ten aanzien van vrijheid van meningsuiting en gewetensvrijheid. De Verlichting had de weg geopend naar een beter inzicht in de wetten van de natuur, die achter het ijzeren gordijn van bijgeloof en religies lagen te wachten op ontdekking door ons, mensheid. Het werd mogelijk om wat dan ook ter discussie te stellen zonder te worden verbrand, geëxcommuniceerd, onthoofd. Europa begon aan een indrukwekkende opmars. We werden rijker, ouder, gezonder, vrijer, slimmer. We kregen elektriciteit, vliegtuigen, laptops, mri-scans.

Nee, ik ben geen atheïst, maar ik ben wel van mening dat religies zich voornamelijk met levensvragen dienen bezig te houden. Religie hoort zich mijns inziens niet te buigen over staatsinrichting, over wetenschap en techniek en de vraag of de goden beschermd moeten worden tegen beledigingen van armzalige stervelingen. Onze cultuur kreeg haar grote dynamiek toen de westerse religies zich in de kerk terugtrokken. Maar elders in de wereld heersen nog steeds achterlijke opvattingen over wat religie is.

Vorige week – u leest het goed: VORIGE WEEK werd in een gevangenis in Teheran de 37-jarige Mohsen Amir-Aslani opgehangen. Na een gevangenschap van negen jaar was hij ter dood veroordeeld wegens belediging van de profeet Jonas, wegens ketterij en wegens pogingen de Koran modernistisch te interpreteren.

Dit gebeurde niet in het barbarenland van ISIS, maar in het net zo barbaarse Iran, waarmee zovelen in de EU zaken willen doen. De vrije wereld leek te gapen bij het bericht van Amir-Aslani’s dood.

The Guardian, een van de weinige kranten die aandacht aan hem schonk, schreef: „Amir-Aslani werd opgehangen omdat hij ’vernieuwingen in het geloof’ aanbracht en omdat hij ’corruptie op aarde’ verspreidde, maar mensenrechtenactivisten zeiden dat hij een gewetensgevangene was die vanwege zijn geloofsovertuigingen ter dood veroordeeld was. Hij had het verhaal van Jonas in de Koran geïnterpreteerd als een symbolische vertelling.”

Het is duidelijk waaraan Amir-Aslani zich in de ogen van de Iraanse autoriteiten schuldig gemaakt had: aan het lezen van de Koran als een literaire tekst, dus als een door mensen gemaakte tekst. Daarmee had hij de historiciteit van het islamitische geloof, ofwel de gedachte dat alles wat in de Koran staat echt gebeurd is, in twijfel getrokken.

Wij in het Westen weten inmiddels dat religieuze teksten hun schoonheid en waarde niet verliezen als je de menselijke hand in die teksten ziet. Wij weten dat de zeeën zich niet spontaan op Gods bevel terugtrekken en dat het in de praktijk onmogelijk is om over water te lopen (tenzij je Hans Klok bent) of met een paard als een vogel door de nacht te vliegen, en toch kun je geloven en bidden en de troostende rituelen van jouw religie, die jou verzoenen met sterfelijkheid, ten volle beleven.

Amir-Aslani had zijn eigen interpretaties van de Koran ontwikkeld en volgens de aanklachten, zo schrijft The Guardian, had hij zich ook schuldig gemaakt aan seksuele relaties met mensen de deelnamen aan psychotherapeutische sessies die hij zou hebben geleid – in het huidige Iran zijn dat activiteiten waarop de doodstraf staat. Hij schreef zijn ideeën over de Koran op en verspreidde die onder vrienden. Inderdaad, een levensgevaarlijke man voor de fundamentalisten in Iran. Maar ook voor de God van de Koran? Kan Hij een eigenzinnige interpretatie van een van Zijn teksten niet verdragen en laat Hij iemand die uit de berichten overkomt als een aardige, lastige, creatieve geest gewoonweg ophangen? Moge Mohsen Amir-Aslani’s naam voortleven als een eeuwige aanklacht tegen religieuze achterlijkheid.

In deze schanddaad zien we wat zich op grote schaal voordoet in de hele islamitische wereld: het onvermogen om de dogma’s van de eigen religie te bekritiseren. Het is voor veel moslims ondenkbaar om de historiciteit van het leven van de profeet Mohammed, en de boodschap die hij van een engel kreeg ingefluisterd, ter discussie te stellen.

ISIS en Iran zijn de uiterste consequenties van de weigering de religieuze cultuur kritisch te onderzoeken.

Rond 1700 verdwenen uit de Europese culturen de ergste vormen van religieuze waanzin (de waanzin van de ideologieën moest nog beginnen). In de islamitische wereld is dat nog niet het geval. Terwijl zij hun God aanriepen hebben de afgelopen zestig jaar elf miljoen moslims elkaar afgeslacht.

Wat bombarderen onze F-16’s in Irak? Ze bombarderen geloofsgekte.