Een wapenstilstand van 40 jaar

Waarom vielen de Turken in 1974 Cyprus binnen? Hoe zijn de verhoudingen tussen de Turkse Republiek Noord-Cyprus en de Griekse Republiek Cyprus nu? En zullen beide republieken in de toekomst weer worden herenigd?

Etnische zuiveringen
De Griekse inwoners van Cyprus hebben veel buitenlandse overheersers gehad, onder anderen de Romeinen, de Fransen en de Venetianen. Nadat het Ottomaanse Rijk in 1571 het eiland veroverde kregen de Grieken te maken met een Turkse minderheid, die uiteindelijk zo’n 17% van de bevolking zou gaan uitmaken. Het Britse Imperium, dat vanaf 1878 de baas was over Cyprus, voerde een politiek van verdeel-en-heers. Veel Grieken wensten enosis, aansluiting van Cyprus bij het Griekse moederland. De Britten voelden daar niets voor en waren bovendien bang dat de rechten van de Turkse minderheid dan in het gedrang zouden komen.

Toen Cyprus in 1960 eindelijk onafhankelijk werd werden de belangen van de Turkse minderheid stevig gewaarborgd. De Turken leverden de vice-president en beschikten in het parlement over het vetorecht. Als de Griekse meerderheid besluiten zou nemen die de Turkse belangen zouden schaden dan konden deze besluiten worden tegengehouden. Ook mocht Cyprus zich niet aansluiten bij een ander land. Hiervoor stonden drie buitenlandse machten garant: Groot-Brittannië, Griekenland en Turkije. Als deze bepaling in de Cypriotische grondwet zou worden geschonden dan stond het deze machten vrij om in te grijpen.

In 1963 braken hevige onlusten uit tussen de Turken en Grieken op het eiland, waarbij honderden doden vielen. De Turken waren in de minderheid en leken het onderspit te delven. Veel Turken sloegen op de vlucht en kwamen in enclaves terecht. Turkije dreigde met een invasie en wilde Cyprus in tweeën splitsen, zodat de Turken hun eigen republiek zouden krijgen. Omdat de rust al snel wederkeerde zag Turkije van een invasie af.

In 1974 kwam Turkije wel in actie. Nationalistische Grieken hadden een coup gepleegd tegen president Makarios. Van de gedroomde enosis kwam echter niets terecht, omdat Turkije meteen daarna het eiland vanuit het noorden binnenviel. Twee dagen later werd een wapenstilstand overeengekomen. Omdat vredesbesprekingen in Genève niets opleverden lanceerde Turkije op 14 augustus een ‘tweede vredesoperatie’ en veroverde 37% van het eiland.

Het Turkse leger maakte zich schuldig aan etnische zuiveringen. Duizenden Grieken kwamen om en honderdduizenden Grieken werden gedwongen naar het zuiden te vluchten. Het Turkse leger verwoeste bovendien veel kerken of bouwde ze om tot moskeeën of musea. Ook de Grieken maakten zich schuldig aan grove misdaden, maar op kleinere schaal. Zo werden er tientallen Turks-Cyprioten vermoord tijdens pogroms in de steden in het zuiden.

Wapenstilstand en onderhandelingen
Na de tweede Turkse invasie volgde een tweede wapenstilstand. Een vrede is er echter nooit gekomen. In 1983 werd de Turkse Republiek Noord-Cyprus uitgeroepen, een satellietstaat die alleen door Turkije wordt erkend. Omdat Noord-Cyprus wordt geboycot is deze republiek economisch, politiek en militair totaal afhankelijk van het Turkse moederland. Op dit moment zijn er zo’n 30.000 Turkse militairen in Noord-Cyprus gelegerd. Een enorm aantal, zeker als je bedenkt dat er in het noorden nog geen 300.000 mensen wonen.

Een deel van de bevolking van Noord-Cyprus is tegenwoordig geen Turks-Cyprioot maar een immigrant van het Turkse vasteland. Via een bewuste kolonisatiepolitiek probeert Turkije de greep op het noordelijke deel van het eiland te versterken. Autochtone Turks-Cyprioten bezien de komst van Turkse immigranten met gemengde gevoelens. Aan de andere kant investeert Turkije miljarden in Noord-Cyprus, met als gevolg dat ondanks de economische boycot Noord-Cyprus welvarender is dan de meeste gebieden in Turkije.

Om de zoveel tijd worden de vredesonderhandelingen tussen noord en zuid hervat, maar dat is vooral voor de vorm. De huidige Turks-Cypriotische regering bestaat uit hardliners, die niet willen dat hun staat wordt herenigd met de rest van Cyprus. Turkije is bovendien boos dat het zuiden lid geworden is van de EU en heeft in 2012 de betrekkingen met Cyprus verbroken.

De vredesonderhandelingen zijn op 7 oktober 2014 opgeschort door Cyprus, omdat Turkije zijn olie- en gasexploitatie wil uitbreiden naar de zuidkust van het eiland waar vorig jaar een groot aardgasveld ontdekt is. Turkije vindt dat de Turks-Cyprioten ook recht hebben op de aardgasbaten en erkent de soevereiniteit van Cyprus over dit stukje zee niet. De aankondiging van Turkije om een seismisch schip vanaf midden oktober naar het aardgasveld te sturen beschouwt de Cypriotische regering als een provocatie.

Hereniging?
Zullen noord en zuid ooit weer herenigd worden? Toen ik enkele weken geleden op Cyprus was viel het mij op dat ondanks de scheiding de onderlinge betrekkingen best normaal zijn. Met de militaire dreiging viel het reuze mee, je kon de grens gemakkelijk over en ik begreep ook dat veel Grieken en Turken de grens overtrekken om aan de andere kant te werken. Ze haten elkaar niet meer, zo lijkt het. Dat doen alleen nog de politici.

In plaats van een volledige hereniging zou een federatiemodel wellicht de best haalbare oplossing zijn. Noord-Cyprus moet in zo’n federatie een zekere mate van autonomie behouden. Voor Grieken en Turken die naar hun oude huis aan de andere kant willen terugkeren moet er een pragmatische oplossing komen.

Een hereniging moet trouwens wel het uiteindelijke doel zijn. In vergelijking met Turkije doet Noord-Cyprus het best aardig, maar vanwege de boycot is het noorden een stuk armer dan het zuiden. Een andere overweging is dat Turkije zelf steeds fundamentalistischer en ondemocratischer wordt. Wil het liberale Noord-Cyprus, waar bijna geen enkele vrouw een hoofddoek draagt, nog wel afhankelijk blijven van Erdogan?