'Economie is te belangrijk om aan economen over te laten'

Dit is de kern van Ha-Joon Chang's laatste boek Economie, de gebruiksaanwijzing. De bekende econoom was gisteravond door Nieuwsuur uitgenodigd om zijn controversiële visie toe te lichten.

Wie is deze Chang eigenlijk?

De van oorsprong Zuid-Koreaanse econoom Ha-Joon Chang (1963) studeerde aan de universiteiten van Seoul en Cambridge. Hij was adviseur voor instanties als de Wereldbank, de Asian Development Bank, de European Investment Bank, Oxfam en de overheden van Canada, Japan, Zuid-Afrika, het Verenigd Koninkrijk en Venezuela. Sinds 1990 doceert hij aan de economische faculteit van Cambridge. Chang heeft inmiddels 13 boeken op zijn naam staan en schrijft regelmatig voor The Guardian. Hij werd bekend met zijn klassieker 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme. Een lekker linkse econoom dus, zou je zeggen als je naar zijn conduite staat kijkt. Maar dat ligt wat genuanceerder zoals ik in deze column duidelijk zal maken.

Hij pleit voor een actief 'economisch burgerschap'. Het is van belang dat niet alleen beleidsmakers, economen en andere experts economische kennis hebben. Ook de gemiddelde burger moet genoeg economische kennis hebben om bewust om te gaan met de talloze economische keuzes die ons worden voorgelegd. Of, zoals Chang gisteren in Nieuwsuur zei:

En de meeste beleidsmakers (en ook de nodige economen) kunnen wel wat gezond verstand gebruiken, niet in de laatste plaats in het overgereguleerde Nederland. Chang staat bekend om zijn controversiële uitspraken. Zo noemde hij de uitvinding van de wasmachine van grotere betekenis voor de samenleving dan het internet. Chang is één van de economen die al vóór de crisis waarschuwde dat ingewikkelde financiële producten een grote bedreiging voor de economie vormden. 'Als mensen niet weten wat er speelt zal de crisis zich herhalen', zo waarschuwt hij. Maar de financiële markten hebben niets geleerd van het verleden en gaan gewoon door. De kans dat er een nieuwe crisis optreedt is dus bepaald niet denkbeeldig.

Volgens Chang is het versoepelen van regels voor banken en andere financiële instellingen een van de belangrijkste oorzaken van de economische crisis. Dat ben ik zeker ten dele met hem eens. Toen de Amerikaanse president Bill Clinton in 1999 met zijn Gramm-Leach-Bliley Act de restricties ongedaan maakte, die sinds de Glass-Steagall act uit 1933 golden voor met name zakenbanken, kwam er een ongebreidelde stroom nieuwe financiële complexe producten op gang. Ik deel de opvatting van Chang dat deze ontwikkeling ongewenst is, omdat het belangrijkste doel van deze producten is om winst te genereren voor de (zaken-)bank en niet of ze ook een toegevoegde waarde leveren aan de reële economie (zoals bijvoorbeeld het afdekken van een rente- of valutarisico). Nog los van het feit dat weinigen goed begrijpen wat die producten precies inhouden. Een ander bezwaar van mijn kant tegen het gebruik van 'fancy' financial engineering is, dat niemand controle of toezicht heeft op de hoeveelheid uitstaande contracten. Ook worden bestaande producten opnieuw verpakt tot weer nieuwe producten zonder dat die ook maar iets van doen hebben met de reële economie, enzovoorts enzoverder.

Zakenbankieren verwordt op deze manier tot speculeren en wel met vooral de bedoeling winst te maken voor de handelaar en -in tweede instantie- voor de bank. Ofschoon ik het gebruik door ondernemingen van bepaalde derivaten zeker zinvol acht, dient het gebruik van complexe afgeleide financiële producten aan banden te worden gelegd. Maar dat is een onderwerp voor een andere column.

Chang's kijk op de economische wetenschap is sterk verbonden met diens filosofische kijk op de wereld. Hij wil minder absolute vrijheid van kapitaalverkeer, want de enorme beweeglijkheid van 'flitskapitaal' verstoort de wereldeconomie; hij pleit voor meer 'bedachtzaamheid' bij vrijhandel en grenzen stellen aan groei. Dit houdt bijvoorbeeld in dat hij vindt dat als mensen productiever worden, ze ook minder moeten gaan werken en tijd besteden aan andere zaken des levens. Dat betekent vanzelfsprekend ook dat de inrichting van de samenleving op een andere leest geschoeid zou moeten worden.

Chang wordt door velen op het linkse schild gehesen, omdat volgens die mensen Chang zou pleiten voor het afschaffen van het kapitalistische systeem. Maar dat is een misvatting. Volgens Chang is het kapitalisme het beste economische systeem dat we hebben, we moeten alleen niet doorschieten. Chang:

De financiële crisis heeft volgens Chang wereldwijd tot 80 miljoen werklozen geleid en daarom pleit hij voor veel strengere regels voor zakenbankiers. Hij ziet ze zelfs als misdadigers, die eigenlijk in de gevangenis behoren te worden gezet (wat in Zuid-Korea na de crisis van 1997 ook daadwerkelijk gebeurd is, red.). Want waarom moet bijvoorbeeld de pharma industrie wel eerst haar producten testen op veiligheid, maar de financiële sector niet? De economische gevolgen van roekeloze bankiers zijn immers immens gebleken. Om dergelijke uitwassen te voorkomen moet het financiële systeem 'simpeler', zo stelt Chang.

En de volgende 'bubble' staat alweer voor onze deur, zo zegt hij. De Amerikaanse aandelenmarkt is de afgelopen jaren met 20 procent gegroeid, maar de Amerikaanse economie maar met 1 á 2 procent, een enorm verschil. Chang vergeet echter, dat door de enorm lage rentes beleggers zijn 'gevlucht' in hoger renderende aandelen. Bovendien komt het geld overal vandaan, niet alleen uit Amerika. Er staan tenslotte ook niet-Amerikaanse bedrijven op de beurs. Het wordt pas zorgelijk als er koers/winst explosies ontstaan, die niets meer met de werkelijke waarde van een onderneming te maken hebben. Maar zoals een oud collega zakenbankier ooit, jaren geleden, tegen me zei: 'de waarde van een onderneming is wat de gek ervoor geeft'. Een betere typering van de wereld van de zakenbankier kan ik niet geven.

Hier vindt u een overzicht van mijn columns en u kunt mij hier volgen op Twitter.