De strijd om de Europese energiemarkt

Controle over energievoorraden is vanzelfsprekend essentieel voor het voortbestaan van de (Europese) economieën. Het is ook niet voor niets dat de Europese Commissie er een aparte commissaris voor heeft aangesteld, vice commissie voorzitter en CDU politicus Günther Oettinger. Deze zou eerst vanochtend met een toelichting komen op het Europese energiebeleid tot 2030, maar die persconferentie werd uitgesteld tot 14:15 en vandaar dat deze column een uurtje later verschijnt dan de gebruikelijke tijd, want de redactie was benieuwd naar wat de eurocommissaris te melden had, zeker in het licht van de recente geo politieke gebeurtenissen.

Maar eerste even terug naar Rusland en de EU. Momenteel is de belangrijkste economie van de EU, Duitsland, voor een belangrijk deel (36%) afhankelijk van Russische energietoevoer. Niet alleen gas, maar ook olie en steenkool. Dat verklaart meteen waarom Merkel zich gedeisd houdt, ze weet dat als ze een te grote broek aantrekt het middel weleens erger kan zijn dan de kwaal. Maar ook de tweede en derde economie van de eurozone, Frankrijk en Italië, zijn in sterke mate (23 respectievelijk 27%) afhankelijk van Russisch gas. Dat maakt de EU dus kwetsbaar.

Dat gezegd zijnde kijken beide kampen (Rusland en EU) naar alternatieven voor de toekomst. Poetin heeft dat zelfs publiekelijk verklaard. Hij richt zijn blik nu naar het Oosten en heeft reeds een langjarige deal gesloten met China voor de levering van gas (en het aanleggen van een tweede pijplijn naar dat land). De EU heeft aangegeven te willen inzetten op 'duurzame' energie, oftewel wind- en zonne-energie. Merkel heeft na de natuurramp in het Japanse Fukushima, in een opwelling besloten om de kerncentrales in Duitsland te ontmantelen. In mijn ogen een verkeerde en dure inschattingsfout, die haar ook op de nodige kritiek is komen te staan van de hoofddirecteur van de Duitse energiereus RWE, maar dat terzijde.

Europa is dus voor ruwweg één derde van haar energiebehoefte afhankelijk van Russisch gas en andere fossiele brandstoffen. Maar volgens Peter van Zadelhoff van RTLZ is Rusland nog méér afhankelijk van de financiële inkomsten uit die energieleveranties. In een uitvoerige column schrijft hij, en ik citeer:

Ik denk dat Van Zadelhoff daar wel een terecht punt maakt, maar dat dit ook weer niet overschat moet worden. Weliswaar verklaart dat wel waarom Poetin snel heeft geschakeld en met de Chinezen is gaan praten. Maar omdat Rusland over de grootste gasvoorraden ter wereld beschikt (het dubbele van Qatar bijvoorbeeld, en 40 keer meer dan Nederland) en de derde (!) grootste olieproducent ter wereld is, beschikt het land over een langdurige bron van inkomsten. Als het Westen strategisch verstandig is, dan zal het dus niet-fossiele energiebronnen moeten doorontwikkelen, zoals waterstof of thorium. Het zou mij geenszins verbazen dat men daar nu ook versneld mee aan de gang gaat.

Uit gegevens van de Europese koepel Gas Infrastructure Europe blijkt, dat de gasvoorraden van de EU groot genoeg zijn om het drie maanden zonder Russisch gas te kunnen stellen. Dat lijkt lang, maar is dat natuurlijk niet, zolang er geen panklaar alternatief op tafel ligt. Om politieke redenen wil men in de EU echter niet aan de schoonste energie, kernenergie, en dus zal er een ander alternatief moeten worden gevonden. Zon- en wind energie bieden vooralsnog in de verste verten geen voldoende energie output en dus moet men naar elders kijken. Naar Noorwegen bijvoorbeeld. Noorwegen is géén euroland, sterker het is zelfs geen EU land, zij maakt samen met IJsland en Liechtenstein deel uit van de Europese Economische Ruimte (EER). Maar het land beschikt wel over uitgestrekte olie- en gasvoorraden, na Rusland de grootste in Europa. Met slechts 5 miljoen inwoners is het daardoor een steenrijk land, dat -anders dan Nederland- haar olie- en gasopbrengsten niet heeft geconsumeerd, maar grotendeels heeft gespaard. Heel verstandig.

Er zijn al verbindingen tussen Nederland en Duitsland enerzijds, en Noorwegen anderzijds, voor zowel stroom, als gas. De Noren kunnen direct leveren, in de afgelopen 20 jaar hebben zij hun productie van 20 miljard kuub al vervijfvoudigd, en die productiestijging gaat maar door. Dat weten de Russen natuurlijk ook. De Noorse prijzen zijn echter flink hoger dan de Russische, dus dat zal betekenen dat de energierekening nóg hoger zal uitpakken dan het door de groene klimaatridders toch al is geworden. Hetzelfde geldt voor het vloeibare gas dat in Qatar gewonnen kan worden, ook dat zal de prijs van onze energierekening (fors) doen stijgen.

Dan hebben we nog schaliegas, wat in ruime mate wordt gewonnen in de VS. Maar binnen Europa is alleen Polen een producent. Oekraïne heeft ook ruime voorraden, dat is een belangrijke reden voor de EU om het land bij de Unie te willen trekken, maar Rusland wil hetzelfde voor haar Euraziatische Economische Unie. Ziedaar één van de belangrijkste redenen van het huidige conflict.

Dan toch maar kernenergie? Dat ligt uiteraard nogal voor de hand, maar na de ramp in Fukushima doet iedereen daar nogal panisch over, terwijl het de veiligste én goedkoopste energiebron van dit moment is. Daar komt bij dat ook de EC beseft dat de energiebehoefte sterk zal stijgen de komende decennia, vooral het stroomverbruik. Onze moderne wereld is totaal afhankelijk geworden van electriciteit. Je zou bijna zeggen dat electriciteit, net als water voor een mens, een vitale functie vervult voor de levensvatbaarheid van een economie.

Intussen heeft eurocommissaris Oettinger zijn visie op de Europese energiemarkt gegeven. In een zojuist uitgegeven persbericht valt te lezen:

Men zet dus in op een lager en vooral efficiënter energieverbruik, minder gasimporten en energiebesparend bouwen. Ook moeten electrische apparaten als wasmachines en koelkasten energiezuiniger worden. Oettinger wijst er op, dat de industriële sector in de EU 19% minder energie heeft verbruikt tussen 2001 en 2011. Deze lijn wil hij graag doortrekken. Elke procent besparing betekent 2,6% minder gasimport, zo zegt hij in het persbericht. Dit zijn natuurlijk goede ontwikkelingen, al moet afgewacht worden of de plannen ook daadwerkelijk tot de beoogde resultaten zullen leiden. In 2017 zal de Commissie de eerste resultaten evalueren.

Hoe het conflict omtrent Oekraïne ook afloopt, beide partijen (Rusland en EU) hebben er belang bij dat dit conflict op een vreedzame wijze beslecht wordt. De grootste kans daarop is, als de koek op een redelijke en evenwichtige wijze wordt verdeeld. Tussen Rusland, de EU en -op de eerste plaats- Oekraïne zelf. Maar het land is dermate corrupt, dat ik vrees dat het nog jaren zal duren, if ever, voordat daar een min of meer democratisch bewind aan het roer staat. Het zijn bijzondere tijden.