Midden-Oosten steekt zichzelf in brand

Alles wat Amerika geprobeerd heeft in het Midden-Oosten – de poging om een Arabische burgerlijke samenleving te ontwikkelen – is vergeefs geweest. Arabieren zijn niet toe aan een burgerlijke samenleving. Wat lukte in Japan en Duitsland, lukt niet in het Midden-Oosten. Waarom niet? Daar zijn geen politiek correcte antwoorden op te vinden.

Obama suggereerde meer dan eens dat het Westen schuld droeg aan de problemen in de wereld van de islam – kolonialisme, Israël – maar pc-antwoorden helpen niet. Ontelbare miljarden dollars en duizenden doden en nog veel meer gewonden verder is Amerika, maar het Midden-Oosten brandt. Wat zijn de niet-politiek correcte antwoorden?

Het is vele malen op deze plek beschreven: de aardse ambitie van de islam is het in de islamitische theologie ontwikkelde concept van het kalifaat; een autoritaire staatsvorm die in de negentiende eeuw door erosie implodeerde en na de Eerste Wereldoorlog ten onder ging. Sindsdien is de islamitische beschaving op zoek naar een andere manier om op aarde te bestaan.

Socialisme, nationalisme, fascisme – you name it – zijn door Arabieren en niet-Arabische moslims uitgeprobeerd, en nergens heeft een modern staatsmodel ervoor kunnen zorgen dat de vele stammen en volken tot bloei zijn gekomen – bloei in educatieve, wetenschappelijke, kunstzinnige en humane zin.

Van Marokko tot Indonesië heersen de drie a’s: armoede, achterlijkheid, analfabetisme, en zelfs de islamitische landen die over veel geld beschikken dankzij olie-inkomsten weten niet aan te sluiten bij de ontwikkelingen elders in de niet-islamitische wereld.

De islamitische wereld bestaat voornamelijk uit dictaturen die in velerlei varianten voorkomen (van koninklijke tot militaire tot familiemachtsstructuren met grote economische belangen zoals in Pakistan) en allemaal zijn het afgeleiden van het autoritaire concept van het kalifaat. Nergens bestaat een samenleving van vrije burgers.

Natuurlijk zijn ze er, de vrijzinnigen die beseffen dat hun beschaving ten dode is opgeschreven wanneer hun alomvattende religie zich niet uit het openbare leven terugtrekt.

Maar zij stuiten direct op een zware paradox: het is de kernopdracht van de islam zich in het openbare leven te manifesteren en het dagelijkse leven van zijn gelovigen tot in detail te beheersen. Wanneer de islam dat idee opgeeft, heft hij zichzelf op.

De waanzin die nu door Syrië en Irak raast is de islam niet vreemd. Deze religie veroverde zijn gelovigen via het zwaard. Imperialisme en kolonialisme zijn de islam eigen, en gelovigen ontlenen daaraan trots, niet schaamte.

De basis van de islam wordt gevormd door de waarden en normen van Arabische bedoeïenenstammen, en daarop hebben islamitische theologen de filosofie van de islam gebouwd – rondom een mythische figuur over wie geen tijdgenoot iets geschreven heeft.

Archeologie is verboden in Mekka en Medina. Equivalenten van Bijbelanalyse en Bijbelkritiek bestaan in de islamitische wereld niet. Desondanks hebben zich in die cultuur afwijkende stromingen en sekten kunnen ontwikkelen, zoals het alawisme en het ahmadiyya, die vaak met geweld vervolgd worden maar zich toch staande houden.

Op afvalligheid staat de doodstraf. Vrouwen hebben volgens de theologie een ondergeschikte rol. Mannelijkheid, stoerheid, de bereidheid geweld uit te oefenen, zijn gewaardeerde eigenschappen, en ze worden theologisch – zoals in het idee van de heilige oorlog – gelegitimeerd.

Onder de vormen van islam die in de moslimwereld voorkomen, ademen nog steeds andere, oudere, culturele lagen. Die sijpelen naar boven, zoals in Iran, Egypte, de berbergebieden van Noord-Afrika, en veroorzaken existentiële verwarring.

Die moeten onderdrukt worden door de viriliteit van nomadische culturen, die nu bij ISIS, een reactionaire islamistische strijdgroep, zo sterk opspelen. Het kernidee van ISIS? Terug naar de zevende eeuw. Het is absurd en bizar, maar het trekt gefrustreerde jongemannen aan.

Onder de vlag van hun god en profeet mogen die jongemannen zich gedragen zoals jongemannen zich duizenden jaren lang hebben gedragen. Met overgave en plezier razen ze door de woestijn en moorden, verkrachten, vernietigen en roven ze, en leven ze het leven van de woeste nomade die andere stammen overvalt en vrouwen en kinderen als buit meeneemt.

Krachtige elementen van de cultuur van de vrijgevochten woestijnrover zijn in de islam terechtgekomen, en onder het mom van het gevecht voor hun god wordt er naar hartenlust gemoord.

We zien hier de van bloed doordrenkte beelden die in het grootste deel van de menselijke geschiedenis voorbij zijn getrokken: de horden met moordlustige en seksueel opgefokte jongemannen. Niets is fijner voor de horden als de vernietiging van wat voor anderen van waarde was: leven, bezit, schoonheid. De gelovigen noemen die bloedlust jihad.

De islam is dringend aan een fundamentele reformatie toe – we maken al tweehonderd jaar mee hoe de islam in een steeds diepere crisis verdwaald raakt en geen antwoord heeft op de ontwikkelingen in het Westen, die het individu vrij hebben gemaakt, zelfs vrij van een god.

De menselijke geest legt zich in het Westen nauwelijks beperkingen meer op, terwijl het essentieel is voor de gelovige moslim om zichzelf zoveel mogelijk beperkingen op te leggen. Dat contrast moeten de mensen die in de wereld van de islam leven oplossen. Dat doen ze echter niet. In diepste verwarring geraakt steekt die wereld zichzelf in brand.

Syrië en Irak zijn ’failed states’. Dat geldt in feite voor alle Arabische staten, die verscheurd worden door tribale, etnische, sektarische en religieuze conflicten. Het concept van de burgerlijke samenleving kan niet functioneren zolang al die conflicten voortduren.

En de volgende akelige optie wil niemand aanvaarden: het zou wel eens kunnen zijn dat de islam het ontstaan van een burgerlijke samenleving uitsluit. Het gevolg: mislukte staten barstend van corruptie, machtsmisbruik, repressie. De oplossing van de gelovigen: de terugkeer van het kalifaat.

Obama heeft zijn gehele leven in de islam een religie gezien van door het Westen onderdrukte volken. Bush dacht dat het de tirannen waren die deze volken onderdrukten en dat iedereen hunkerde naar vrijheid. Ze vergisten zich. Het is de overheersende religieuze ideologie zelf die die volken geselt en vrijheid en vooruitgang uitsluit.

Wat kunnen wij doen? Zorgen dat de vlammen niet naar ons overslaan. Deze brand is hun brand. Maar we mogen niet onverschillig naar de vlammen blijven staren. Hoe steken we een helpende hand uit naar een boze en trotse brandstichter? Wat een moeilijke, moeilijke vraag.