Like lambs to the slaughter -- herkapitalisatie eurozonebanken op komst

In Nederland heerst apathie over de EU en de eurozone. Bij de EP verkiezingen verkoos 63% van de stemgerechtigden thuis te blijven. 

Door de 37% die wel stemden, kreeg o.a. het CDA (pro-EU maar met iets minder macht) 5 zetels , D66 (meer EU) 4 zetels, en VVD (volwaardig pro-EU) 3 zetels,  PvdA (meer EU) 3 zetels, SP(wat wil die nu eigenlijk met de EU?) 2 zetels en de enige echte anti-EU partij PVV, kreeg 4 zetels in dat 751 leden tellende EP.

Conclusie: óf Nederland vindt de EU en eurozone wel best, óf ze hebben gestemd zoals ze bij landelijke verkiezingen zouden hebben gedaan. Van een echt anti- EU/eurozone stemgedrag was althans bij deze verkiezingen geen sprake. Door de gehele EU was er trouwens geen enthousiasme voor deze verkiezingen: 43,69% opkomst (terwijl er in sommige landen nota bene stemplicht is). Het gevolg is, dat het EU en eurozone circus als vanouds gewoon doordendert, zij het lichtjes gestoord door wat meer kritische EP leden, maar voornamelijk door het gekrakeel over de verdeling van de voorzitters en commissarissen. En daarna volgt vanzelfsprekend same business as usual.

Nu gaat alle aandacht natuurlijk uit naar het WK en ons nationale elftal en de rest is bijzaak. Helaas wel een bijzaak die de EU en Eurozone drastisch veranderen: de verdere implementatie van de bankenunie.

Helaas ook een bijzaak die ons weer behoorlijk wat geld (of 'leningen' met onze garantie) zal gaan kosten. Want onze eigen Dijsselbloem heeft zijn voorstel over de afhandeling van de herkapitalisering van de Eurozone banken (na de risicostest, asset quality test en stress test door de ECB die in november dit jaar moet zijn afgesloten) op 10 juni jongstleden aangenomen zien worden. Het is een redelijk ingewikkeld en ondoorzichtig geheel geworden waaraan in de buitenlandse pers behoorlijk wat aandacht is geschonken. Wat oppervlakkig gezegd: de risicotest moet aantonen welke risicos de banken nu lopen, de asset quality test moet bepalen hoe waardevol de bezitingen van de banken eigenlijk zijn en de stresstest tenslotte moet bepalen, in hoeverre banken in de eurozone calamiteitbestendig zijn en voldoende kapitaal hebben om toekomstige verliezen op te vangen. De ECB heeft 1000 extra krachten aangetrokken, om de testen uit te voeren, en de voorwaarden waaraan de banken moeten voldoen zijn vastgelegd. De testen zullen in feite bepalen welke banken krachtig genoeg zijn, welke banken geherkapitaliseerd moeten worden en welke banken niet aan de voorwaarden voldoen en dus hun banklicentie moeten verliezen (en dus in feite failliet worden verklaard).

Banken zijn tot nu toe altijd de verantwoordelijkheid van de lidstaten geweest, waarin zij gevestigd zijn. Zij kochten de staatsobligaties, de lidstaat (dwz de inwoners ervan) steunde op zijn beurt de banken wanneer die in de problemen kwamen. De staat oefende het toezicht op de banken uit en bepaalde de regels. Er was zo een nauwe band tussen staat en bank in lief en leed. De eurozone wil deze band staat/bank doorbreken en vervangen door een bankenunie die de banken van lidstaat verantwoordelijkheid omvormt tot een verantwoordelijkheid van de eurozone als geheel. Als voorbereiding hierop zijn die testen nodig. De Europese Raad heeft nu de regelingen aangenomen voor het stichten van een "Enkel Toezichthoudend Mechanisme" (Single Supervisory Mechanism, SSM) voor het toezicht op banken en andere kredietverlenende instellingen en zo een van de belangrijkste onderdelen van de Europese bankenunie vastgelegd, nadat in april het EP de raamvoorstellen had goedgekeurd. Zoals Reuters bericht:

Dit betekent dat indien een bank kapitaal wil verwerven voor het einde van 2015 hij eerst private investeerders moet zoeken en als dat niet voldoende is zijn regering vragen om hulp moet vragen.. Maar om de noodzaak voor eurozone geld (ESM) verder in dat overgangsjaar te beperken zou een nationaal hulpfonds het geld dienen te verzamelen door bijdragen van banken gedurende dat overgangsjaar (2015), equivalent aan 0,1% van alle depositos tot maximaal 100.000 euro, te gebruiken. 

Voor deze operatie wordt 60 miljard euro van het ESM fonds gereserveerd.

Er kan dus in het overgangsjaar 2015 op twee manieren van het ESM gebruik worden gemaakt in het geval de lidstaat waarin de bank gevestigd is geen geld genoeg heeft voor de herkapitalisatie: a) indirect via een aanvraag aan het ESM door de lidstaat waar de bank gevestigd is, waarna deze de ESM-ening voor bankherkapitalisatie gebruikt (de staatsschuld van de lidstaat neemt dan met datzelfde bedrag toe). En b) als zelfs dat niet mogelijk is (bijvoorbeeld omdat de lidstaat financieel zo zwak is dat hij geen lening bij het ESM kan afsuiten) kan direct, buiten de lidstaat van vestiging van de bank om, door het ESM een aandeel in de bank gekocht worden waardoor het ESM mede-eigenaar wordt. Dat  is de allerlaatste optie.

(Dit is natuurlijk wel een beetje vreemd, omdat, zoals dat gezegd, het ESM er juist is opgericht om lidstaten die in liquiditeitsproblemen zijn via een lening uit die liquiditeitsproblemen te helpen als zij daarom verzoeken. Om nu ook al hun banken te herkapitaliseren is raadselachtig. Zou het zijn, omdat die lidstaat geen ESM steun wil om verhoging van de staatsschuld te voorkomen, bijvoorbeeld en niet gedwongen kan worden dat toch te doen en dan de eurozone via dat directe ESM ervoor laat opdraaien?). Als in 2016 de definitieve regeling in werking treedt vervalt de indirecte ESM steun, de band bank/lidstaat is dan verbroken.

In 2016 treedt dan de EU Bank Resolution and Recovery Directive volledig  in werking en dan verliezen niet niet alleen de aandeelhouders van de bank maar ook de obligatiehouders en zelfs grote spaarders geld om de bank overeind te houden alvorens overheids of eurozone geld gebruikt zou kunnen worden om een bank voor omvallen te behoeden. Dan wordt dus de bail-in constructie gebruikt met het ESM als directe laatste middel.

Hier hoort wel een kanttekening bij: aandeelhouders en obligatiehouders van de bank worden voor 8% van hun deel aangesproken, niet voor 100%. Wel worden spaarders tot 100.000 euro vrijgesteld of uitbetaald maar hoe het met spaarders van hogere bedragen gaat is niet duidelijk. Welke overheid wordt bedoeld is evenmin duidelijk, want de banken vallen niet langer onder hun oude overheid. Wat is eurozone geld?

Een ding is wel duidelijk: de belastingbetaler is via het het ESM als laatste redmiddel, toch uiteindelijk degene die moet betalen als banken, waarover hij geen enkele zeggenschap heeft en geen profijt van trekt, waar dan ook in de eurozone gevestigd, in de problemen komen of zijn, ook al zijn deze banken wereldwijd actief en hun winst en risico in andere continenten hebben.

Hoe de banken ervoor staan zal pas duidelijk zijn in november dit jaar als de risico-, assets- en stress tests afgerond zijn. Een van de belangrijke aspecten ervan zal zijn de waardebepaling van de assets van de banken, de leningen die ze hebben afgesloten voor vastgoed bijvoorbeeld.. Van de Griekse banken is bijvoorbeeld bekend, dat 40% van de uitstaande leningen bad debts zijn, 'non-performing loans', eufemistisch gezegd. In hoeverre in Spanje de huizenbubble nog black holes heeft achtergelaten zal ook uit de tests moeten blijken en veel experts twijfelen ook over een aantal Duitse banken.

Een uitgebreide (stresstest) studie door Viral Acharya, hoogleraar aan de New York Universiteit en adviseur van de European Systemic Risks Board (ESRB) en Sacha Steffen van de Berlijnse European School of Management and Technology, toont aan dat een objectieve stresstest van de grootste 109 eurozone banken een kapitaalstekort van tussen de 509 en 767 miljard euro aan het licht zou brengen en verdere bailouts met publiek geld nodig zouden zijn. Als referentie punt nemen zij de 7% die Haldane, Bank of England's head of Financial Stability, nodig achtte om aan een crisis het hoofd te bieden. Bij de gewone asset test zou al tussen de 7,5 en 66,8 miljard euro nodig zijn.

Credit suisse schatte eind 2013 dat 50 miljard nodig zou zijn, Goldman Sachs 75 miljard, Standard & Poor 95 miljard, PriceWaterhouseCoopers 280 miljard, VLAB 652 miljard. Vul uw eigen gok maar in, want daar lijkt dit gegoochel met getallen wel op. In ieder geval is de 60 miljard gereserveerd ESM-geld peanuts, oftewel apekool.

Er zijn nog verdere klemmen en valkuilen. Het "oprollen" van een bank zou in een weekend gebeurd moeten zijn om ongewenste toestanden (bankrun) te voorkomen. Er zijn echter meer dan 100 instanties mee gemoeid, zodat dat onhaalbaar is en nationale regeringen, die een rol daarin hebben, zullen niet snel de neiging hebben een bank in nood te sluiten vanwege de politieke repercussies. "Ongewenste toestanden" zijn dan natuurlijk niet uitgesloten. Diezelfde zouden zelfs al optreden als de uitslagen van de testst bekend geraken.

En dat noodfonds, dat de banken zelf in acht jaar moeten opbouwen tot 55 miljard euro is, zoals hierboven blijkt, nog minder dan een druppel op een gloeiende plaat. Het ESM als "last resort" is dus in feite de normale hulp in nood.

De hamvraag blijft echter: waarom moet de belastingbetaler, de burger, opdraaien voor de schulden die banken hebben opgebouwd met risicovolle transacties waarmee deze burger op geen enkele manier ook maar wat te maken heeft en er ook op geen enkele manier profijt van heeft gehad?

Waarom moeten de banken enorme salarissen en bonussen uitkeren als het hun goed gaat en de belastingbetaler ervoor laten opdraaien als het fout gaat terwijl ze rustig doorgaan met zich verrijken, want zo valt dat toch wel te noemen.

Is het dan toch echt zo dat het draait om de staten en de banken en de burger er alleen is om staat en banken te onderhouden, terwijl het tegenovergestelde het geval had moeten zijn.