We weten wat goed is en wat niet. (Maar we doen iets anders)

De mens is een wonderlijk wezen. Door wetenschappelijk onderzoek, maar ook door wat we om ons heen zien en door ons gezond verstand, weten we wat goed is en wat niet. Maar wanneer we beleid maken lijkt die kennis er soms niet meer toe te doen. Dan neemt een ander deel van onze hersenen het roer over en nemen we beslissingen die voor een leek als ik niet te verklaren zijn. Drie voorbeelden.

Als de gemiddelde mens iets gratis kan krijgen dan neemt hij het aan. Of hij het nu nodig heeft of niet. Toch reageren we keer op keer verbaasd wanneer een ‘regeling’ veel duurder uitvalt dan gedacht. Als je ergens recht op hebt wanneer je aan bepaalde criteria voldoet, dan worden die criteria leidend en niet de vraag of je iets nodig hebt. We weten dat Nederland vol staat met nauwelijks gebruikte nieuwe scootmobielen. We weten dat vrijwel iedere VMBO’er volgens de door de wet gestelde criteria een zorgleerling met recht op Lwoo is, of hij nu een probleem heeft of niet. Dus testen scholen alle leerlingen en fietsen zo miljoenen aan extra zorgmiddelen binnen. Wanneer we oplossingen voor een bepaald probleem definieren als recht op een voorziening, dan lopen de kosten uit de hand zonder dat we zeker weten of het probleem is opgelost. We weten dat dat zo is. Toch kan handelen volgens die wetenschap nog steeds op veel weerstand rekenen.

Ondernemers willen graag iets verkopen waar vraag naar is. Als ergens absoluut geen vraag naar is dan wordt het niet verkocht. Er is geen ondernemer zo gek te krijgen dat hij ijs gaat verkopen op de noordpool. Tenzij dat ijs van overheidswege zwaar wordt gesubsidieerd natuurlijk. In delen van grote steden zijn geen verse groenten te koop. Omdat daar geen vraag naar is. We noemen dat voedselwoestijnen. Er gaan stemmen op om, net als in Amerika, ondernemers geld te geven zodat ze verse groenten gaan verkopen. In de hoop dat de bevolking gezonder gaat eten. Net als de ijsverkoper op de noordpool zullen ondernemers dat tegen voldoende vergoeding best willen doen. Maar we weten dat op die manier het eetpatroon van de bewoners niet zal veranderen. De gesubsidieerde groente zal verdwijnen in de groenbak.

Zonder vragen te stellen iemand een flinke hoeveelheid geld geven en pas een tijd daarna onderzoeken of dat terecht was, is niet slim. Toch doen we dat in Nederland op grote schaal. Iedereen kan een toeslag aanvragen voor bijvoorbeeld zorg of kinderopvang. Zonder dat je hoeft aan te tonen dat je inderdaad een kind hebt of zorgkosten maakt.  Dat Bulgaren doorhebben dat je met dat geld kunt vluchten en het zo nooit meer terug hoeft te betalen, dat lag voor de hand. Maar Nederlanders die op den duur het teveel ontvangen geld terug moeten betalen komen ook in de problemen. Het geld is op. Maar de schuld die blijft. Toch weigeren we tegen beter weten in te morrelen aan ons prachtige toeslagen systeem.

Veel beleid is gebaseerd op de ideologische wens iets op te lossen. En gaat niet per definitie uit van hoe de mens in elkaar zit. Dat weten we wel. Maar dat veranderen blijkt taaie kost. De politieke wens om mensen ‘recht op een voorziening’ te garanderen kost veel geld. En we weten gewoon niet of die voorzieningen echt helpen. Van de politieke wens om mensen gezonder te laten eten door ondernemers te subsidiëren weten we wel dat het niets oplost. Maar dat hoeft geen reden te zijn het niet ook hier te gaan proberen. En in onze ijver om mensen die er recht op hebben snel geld te geven nemen we fraude en ellende achteraf voor lief. Zomaar drie voorbeelden. En er zijn er veel meer. We weten dat zwaarder en langer straffen niet helpt. Toch roepen we er om. We weten dat veel vormen van ontwikkelingssamenwerking geen goed maar kwaad doen. Toch spreken we alleen over de hoogte van een bedrag en niet over de manier van helpen. We weten dat martelen niet helpt om betrouwbare informatie los te krijgen. Enz. enz. We weten in veel gevallen wat goed is en wat niet. Als we een beetje ons best doen kùnnen we het in elk geval weten. Maar handelen naar die wetenschap blijkt een stuk ingewikkelder. De mens is een wonderlijk wezen.

René Peters is CDA-wethouder in Oss.