Wat betekent Rouhani’s bezoek aan Riyad?

Het zijn van die kleine berichtjes die je ontdekt in de buitenlandse pers en waarvan je denkt: wauw! Vanmorgen vond ik dit artikel in de Libanese krant The Daily Star: “Rouhani aanvaardt uitnodiging voor bezoek aan Saoedi-Arabië”. Het bericht is nauwelijks overgenomen in de Westerse pers, wat mij verbaast want de consequenties van een toenadering tussen Iran en de Saoedi’s zijn potentieel enorm.

Waarom? Dit heeft te maken met de positie van de twee landen als regionale supermachten. Saoedi-Arabië (30 miljoen inwoners) is de hoeder van de heilige plaatsen van de islam en steenrijk (of beter gezegd: olierijk). Iran (bijna 80 miljoen inwoners) ziet zich als de opvolger van het machtige Perzische rijk, een van de weinige landen in de islamitische wereld die nooit door Europeanen zijn gekoloniseerd. Beide landen hebben grote ambities in de regio en vinden zich daarbij lijnrecht tegenover elkaar.

Want waar de Saoedi’s door hun welvaart en religieuze prestige zich als leiders van de Soennitische wereld zien, vervult Iran die rol voor de sjiieten. Deze twee stromingen binnen de islam botsen al sinds de 7e eeuw met elkaar en dus zien Iraniërs en Saoedi’s elkaar als gezworen (erf)vijanden. Nergens komt deze rivaliteit sterker tot uiting als in Syrië, waar beide landen optreden als suikerooms van de strijdende partijen. Iran steunt het bewind van president Bashar al-Assad met geld, wapens en via militaire adviseurs en invloed op Hezbollah zelfs met aanzienlijke mankracht. De Saoedi’s sluizen geld en wapens naar de soennitische opstandelingen.

Tegelijkertijd moet Saoedi-Arabië niets hebben van het aan Al Qaida gelieerde Nusra Front of de nog radicalere strijders van ISIS (Islamitische Staat in Irak en Syrië). Vandaag heeft Riyad deze twee organisaties, samen met de Egyptische Moslimbroederschap, op de terreurlijst geplaatst. Waarom? Omdat het Saoedische koningshuis weliswaar een uiterst conservatieve, salafistische opvatting van de islam hanteert en ook exporteert, maar tegelijkertijd vreest het Al Qaida. Deze groep heeft namelijk bovenaan haar verlanglijstje stichting van een (internationaal) islamitisch kalifaat en daarmee de val van het Huis Saoed staan.

Dus terwijl de door hen betaalde milities in Syrië elkaar de hersens inslaan, delen Riyad en Teheran hun afkeer van Al Qaida, het Nusrafront en ISIS. Iran verfoeit deze organisaties omdat zij alle sjiieten als afvalligen zien en regelmatig bloedbaden onder hen aanrichten in Syrië en Irak. Maar er is meer dat Iran en Saoedi-Arabië verbindt dan een gemeenschappelijke vijand in Syrië (om over Israel nog maar te zwijgen). Beide landen hebben vergelijkbare oliebelangen, zeker nu de sancties tegen Teheran langzaam maar zeker worden afgebouwd en Iran een steeds grotere rol zal gaan spelen op de energiemarkt (het land heeft de op drie na omvangrijkste oliereserves en de op twee na grootste gasproductie op aarde).

De voorzichtige toenadering tussen de twee regionale grootmachten kan vergaande consequenties hebben voor het strijdtoneel in Syrië. Als Iran en Saoedi-Arabië tot overeenstemming komen, ligt het meer voor de hand dat Riyad de opstandelingen laat vallen dan dat Teheran Assad de rug toekeert (al is een compromis dat beide behelst niet ondenkbaar). Zover is het nog lang niet. Het bezoek van Rouhani aan de Saoedi’s kan vooralsnog niet meer zijn dan een eerste stap die het diepgewortelde wantrouwen tussen beide rivalen moet verminderen. Het kan nog jaren duren voordat de effecten hiervan “op de grond” zichtbaar zijn.

Wie ongetwijfeld niet staan te springen van enthousiasme zijn de Israëli’s. Zij spinnen immers al jaren garen bij de verdeeldheid binnen de islamitische wereld. De Syrische burgeroorlog is een vermomde zegen voor de Joodse staat, die één voor één haar oude vijanden ziet wegvallen. Egypte is intern hopeloos verdeeld en Assad kan nauwelijks de rebellen in zijn eigen land de baas, laat staan dat hij een bedreiging vormt voor de IDF. Met het verleggen van Hezbollahs aandacht van de Israelisch-Libanese grens naar de slagvelden van Syrië, lijkt ook dat een kopzorg minder. En nu de soennitische extremisten in Palestina in toenemende mate de kant van de Syrische rebellen kiezen, lijkt de gevreesde samenwerking tussen Hamas en Hezbollah ook tot het verleden te behoren. Toenadering tussen Saoedi-Arabië en Iran lijkt deze voor Israel zo gunstige ontwikkelingen in gevaar te brengen.