'Drang nach Osten'

De recente gebeurtenissen in Oekraïne gaven op deze site aanleiding tot ronkende commentaren vol koude-oorlogsretoriek. Trias politica was zo ongeveer de enige columnist hier die het hoofd koel wist te houden. Bij de reguliere media was het niet veel beter. Poetin is een schurk en daarom per definitie de oorzaak van alle ellende, zo was kort samengevat de teneur. Gelukkig hebben we nog steeds good old Elsevier, dat al snel met een krachtig tegengeluid kwam bij monde van hoofdredacteur Arendo Joustra en blogger Afshin Ellian.

Anders dan de primitieve argumentatie van al die heethoofden, wisten deze commentatoren van Elsevier door te dringen tot de kern van het conflict: de expansiedrang en provocaties van de EU. Poetin mag dan volgens velen een schurk zijn, dat ontslaat hem nog niet van de verplichting om op te komen voor de vitale belangen van zijn land. Controle over de Krim is zo'n vitaal belang. En dat heeft alles te maken met de Russische geschiedenis.

Door de eeuwen heen heeft de bevolking van wat we nu Rusland noemen te lijden gehad van vijandelijke invallen door vreemde volkeren. In de Middeleeuwen waren dat de Mongoolse horden uit het oosten, en later kwam de vijand uit West-Europa: Karel XII van Zweden (1708), Napoleon (1812) en Hitler (1941, zie bovenstaande afbeelding). En dan hebben we ook nog de Krimoorlog (1853-1856), gevolg van de Britse en Franse interventie ten gunste van de Turken tegen Rusland, en verder nog de interventie van westerse strijdkrachten kort na de Russische Revolutie van 1917. De Russen zijn dus wat je noemt ervaringsdeskundigen als het gaat om westerse militaire agressie, en zij verwachten dan ook van hun leiders dat die hen daartegen zullen beschermen.

Weliswaar is bij de oostwaartse expansie van de EU tot aan Oekraïne geen schot gelost, maar toch is er een militaire component. Immers, in deze regio pleegt lidmaatschap van de EU samen te gaan met - en hier komt de VS in beeld - lidmaatschap van de NAVO. Gezien de hierboven geschetste historische achtergrond is het begrijpelijk dat de Russen dit met lede ogen hebben aangezien. Het gestook van de EU in Oekraïne (en dat is meer dan het operetteske optreden van Verhofstadt en Van Baalen in Kiev) ligt zo mogelijk nog gevoeliger.

Zoals bekend zien de Russen de beschikking over een ijsvrije marinehaven als een strategische topprioriteit. Dan hebben we het over de Krim, met de marinehaven Sebastopol, die dankzij een gril van de toenmalige Sovjet-leider Chroesjtsov tegenwoordig deel uitmaakt van Oekraïne. Zolang Oekraïne binnen de Russische invloedssfeer lag konden de Russen hiermee leven.

De avances van de EU richting Oekraïne zullen mogelijk uitmonden in EU-lidmaatschap van dat land, en dat betekent hoogstwaarschijnlijk ook toetreding tot de NAVO. De Russische marinebasis in Sebastopol komt dan onder controle van de NAVO te staan. Dat is natuurlijk een onmogelijke situatie. Geen wonder dat de Russen zich nu gedwongen zien om de Krim te annexeren voor het te laat is. Hebben ze dat in Brussel nou werkelijk niet zien aankomen?

De EU en buitenlandse politiek: het is geen gelukkige combinatie. Wat bezielt de machthebbers in Brussel en de betrokken Europese hoofdsteden? Is het de wens om 'grote mogendheidje te spelen'? Duitse ambities gecamoufleerd in een EU-jasje? Een afleidingsmanoeuvre van de euro-catastrofe die miljoenen in de eurozone aan de bedelstaf brengt? Hoe het ook zij, in plaats van het aangaan van onbezonnen buitenlandse avonturen kan Brussel beter gaan puinruimen op financieel-economisch gebied. Daar zal men de handen meer dan vol aan hebben.