De Spelen zijn er voor de sporters

In 776 voor Christus, zo nemen onderzoekers aan, werden in de Griekse stad Olympia de eerste Spelen gehouden. Stoere mannen uit de Griekse stadsstaten kwamen bijeen om voor de eer met elkaar te strijden. Wie het oorspronkelijke idee voor het eerst had, is onbekend. Maar de traditie werd eeuwenlang in stand gehouden en werd van minder belang toen de Romeinse cultuur de Griekse ging overheersen.

Deze Spelen hadden een religieuze betekenis. De sporters deden hun best voor de Griekse oppergod Zeus. De winnaars werden, in hun tijd, legendarische namen. Er kwam een einde aan de klassieke Spelen, toen Keizer Theodosius I van het toen nog verenigde Romeinse Rijk alle heidense gewoonten verbood.

In 395 werd het Romeinse Rijk gesplitst en ontstond in het Oost-Romeinse rijk de Byzantijnse cultuur in de stad Constantinopel, die na de veroveringen door de Turken in 1453 Istanbul werd genoemd. De Turken bezetten in dat jaar ook Griekenland, en pas in 1832 wonnen de Grieken hun onafhankelijkheid terug. De moderne Olympische Spelen, geïnspireerd door de klassieke, werden vervolgens door de Franse aristocraat en pedagoog Pierre de Coubertin bedacht.

In 1896 werden de moderne Spelen voor het eerst weer georganiseerd. En opnieuw in Olympia, zoals bijna zevenentwintighonderd jaar eerder. Ze groeiden uit tot het belangrijkste sportevenement dat de mensheid kent. Er kwamen zowel Zomer-als Winterspelen. En de Spelen werden het grootste evenement waaraan zo goed als de gehele mensheid ging deelnemen. De Coubertin was een briljante ziener.

Fout

Achteraf beschouwd heeft hij misschien een fout gemaakt door de Spelen niet permanent in Olympia te houden. In 1900 gingen de Spelen meteen Griekenland uit en werden ze in Parijs gehouden. In 1928 organiseerde Nederland de Spelen. Daaraan hielden we het Olympisch Stadion over. En steeds meer werden de Spelen een kostbaar en groots spektakel waarmee de organiserende volken en staten zich wilden onderscheiden.

De Olympische Spelen konden pas ontstaan toen de wereld massacommunicatiemogelijkheden kreeg. En hoort dus specifiek bij het einde van de negentiende eeuw, toen de elektrische revolutie zich mondiaal voltrok. Met snelle postbezorgingen en telefoon en telegrammen kreeg het idee voor dit enorme evenement, waarvoor geld en mensen uit de hele wereld bijeengebracht moesten worden, een kans van slagen. Dat zou eerder onmogelijk zijn geweest aangezien de communicatie voordien te traag ging. Maar elektriciteit veranderde alles. Kranten konden snel verslag doen van de prestaties, en daar kwam de radio bij, en vervolgens de televisie en het internet. Die laatste communicatietechnieken maakten van de Olympische Spelen de belangrijkste samenwerkingsvorm van de gehele mensheid.

De duurste Winterspelen aller tijden worden nu in het Russische Sotsji gehouden. Ten aanzien van de kwaliteit van de mensenrechten is het Internationaal Olympisch Comité bij zijn keuze voor het organiserende land niet kieskeurig. Het gaat om de potentie van de organisator om een olympisch dorp te bouwen met stadions en sporthallen en hotels en appartementen. De rest doet er niet zo veel toe, als het maar rustig is. De reclamemogelijkheden zijn enorm. De geldstromen lijken grenzeloos. En het misbruik van de Spelen is evenredig gegroeid.

Hitler

In 1936 gebruikte Adolf Hitler de Zomerspelen om de terugkeer van Duitsland onder de grote volken van de wereld te benadrukken. En nu worden de Spelen gebruikt om het nieuwe zelfbewustzijn van Rusland te vieren, een land dat na de ineenstorting van de Sovjet-Unie wankelend op zoek ging naar een nieuwe toekomst. Er valt veel af te dingen op de huidige elites en kleptocraten die over Rusland en zijn grote rijkdommen heersen, maar in het Westen wordt Rusland niet begrepen, en de westerse eisen die aan zijn leiders worden gesteld staan haaks op de tradities die de Russen in ere houden.

Vladimir Poetin zet de lijn van de autoritaire Russische heerser ongebroken voort. Het is onbekend of Rusland, waaraan de burgerlijke revoluties voorbij zijn gegaan, op een andere manier kan worden geregeerd. Zijn manier van optreden, de wijze waarop hij zich uitdrukt, de macho gebaren en blikken, zijn omgang met vrouwen – ze passen allemaal in het beeld dat de meeste Russen van hun leider koesteren. Poetin is geen Alexander Pechtold. Poetin is een heerser, Pechtold een veilingmeester.

Ik moet er niet aan denken om in Saudi-Arabië zaken te doen, maar ik besef dat je je mond moet houden over de antivrouwenwetten als je daar een stuiver wilt verdienen. Als je in China zaken wilt doen, moet je je mond houden over de vernietiging van Tibet en de onderdrukking van moslims in de westelijke provincies. Als je in Sotsji wilt snowboarden, moet je niet klagen over de manier waarop homo’s in Rusland worden behandeld (niet zo slecht, vergeleken met veel andere landen; soms is het voor homo’s in Amsterdam gevaarlijker). Het lijkt mij wenselijk die landen te mijden als zakenman of homo of sporter – maar als je gaat, zijn er regels.

Grens

Iedereen gebruikt dus de Spelen, zowel de autoritaire heersers van de organiserende landen als de activisten die zich inzetten voor waarden en normen die zij als universeel beschouwen. Ik geloof heilig in universele mensenrechten. Maar wanneer het om de Olympische Spelen gaat, wil ik graag een grens trekken: de Spelen zijn er voor de sporters, en voor ons, nederige toeschouwers. Als de Spelen voorbij zijn, moeten we de Russen weer aanspreken op die stupide wetten.

Ja, alles is politiek. Maar zelfs de mislukte sprongen van de Nederlandse snowboarder Cheryl Maas, in slow motion gevangen door moderne camera’s, zijn adembenemend in hun gratie, kracht, moed, beheersing. Als zij daar hoog in de lucht hangt, is zij niet in gevecht met de antihomowetten van Poetin. Nee, dan is Cheryl, 29 jaar, geboren in het Brabantse Uden, in haar eentje in gevecht met de wetten van de zwaartekracht.

Laten we de scepsis en het cynisme opzijschuiven. De Olympische Spelen zijn een uniek verschijnsel. Het is mogelijk dat alle volken van de wereld bijeenkomen om iets spannends of moois te laten zien. Dat mogen we niet door de Poetins en activisten in de wereld laten bederven.