Intussen in Spanje

Nu is het onmiskenbaar waar, dat de jongste cijfers een voorzichtige stabilisatie laten zien. Zowel de werkloosheidscijfers als de handelsoverschotten waren de voorbije maand iets gunstiger dan voorheen. Of, beter gezegd, minder slecht. Maar hoe structureel is dat herstel? Is de crisis inderdaad voorbij?

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: ik vrees dat het ergste leed nog lang niet geleden is, integendeel, zie ook onderstaande grafiek:

Ten eerste: in de eerste helft van 2013 kende Spanje een record aantal faillissementen, vooral in het midden- en kleinbedrijf, de bouw en (lichte) industrie. Banen, die niet snel weer zullen worden ingenomen. Volgens het Spaanse CBS bedroeg de stijging van het aantal faillissementen 22,5 procent ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder (toen het ook al niet best was): maar liefst 5.069 bedrijven moesten hun deuren sluiten. Een record. De crisis treft niet alleen de bouw, maar het hart van de Spaanse economie: retail, kleine en middelgrote industrie. Dáár verdwijnen de meeste banen.

Ten tweede voorkomen de door-en-door failliete banken het economisch herstel. U dacht toch niet, dat de bankencrisis in Spanje voorbij was? U dacht toch niet dat de Spaanse financiële sector gezond gemaakt kan worden met de schamele zestig miljard Noord-Europees belastinggeld, dat er intussen is ingestopt? Dat zijn eurofiele praatjes, die in de maanden volgend ná de Duitse verkiezingen doorgeprikt zullen worden. De Spaanse caja's zijn failliet, broke, down the drain. Ze zijn overladen met nog altijd veel te hoog gewaardeerd vastgoed en het zal jaren en jaren duren voordat die sector gesaneerd is. En in die tussentijd wordt er nauwelijks een cent krediet verstrekt. Hoe moet de Spaanse economie op gang komen zolang de euro gehandhaafd blijft?

Ten derde is de Spaanse schuldenberg dermate hoog, dat ze een krachtig economisch herstel in de weg staat.  Alleen al de rentebetaling vormt een probleem, laat staan de terugbetaling van de hoofdsom. Dat kun je wel proberen uit te stellen door looptijdverlenging, renteverlaging, provisievermindering en god weet welke financiële trucs er allemaal nog meer uit de hoge Brusselse hoed getoverd worden, maar feit blijft dat de Spaanse schuldenberg niet kan worden opgelost zónder afboeking daarvan tot een houdbaar niveau. Dat biedt dan de nodige ruimte om te komen tot een economisch herstel; dat bereik je niet met een interne devaluatie van de lonen alleen. Niet alleen duurt dat te lang, het structurele probleem van een te dure euro zal als een molensteen om de Spaanse nek blijven hangen. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de dramatische schuldenberg van de lagere overheden, die niet zichtbaar worden in de Spaanse staatsschuld, maar er natuurlijk wel is.

Die te dure euro voorkomt het herstel van de internationale concurrentiekracht van Spanje. Dát probleem moet worden opgelost en dat vergt een ander monetair beleid. Met een eigen spaanse munt (of rekeneenheid á la TMS), desnoods parallel aan de euro, en met de mogelijkheid voor Spanje om haar eigen rentebeleid te voeren. Want voorlopig waart het werkloosheidsspook door de Spaanse samenleving.

Volgens het Spaanse ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid hielden vanaf het uitbreken van de crisis in 2007 tot nu, maar liefst 219.000 bedrijven ermee op. Oftewel ruim 15 procent van alle bedrijven, dat is 1 op de 7! En het zijn vooral de middenbedrijven waar de klappen vallen; bedrijven tussen de 25 en 50 man personeel. Van dat soort bedrijven verdwenen er 33 procent in genoemde periode. Drie-en-dertig procent! Staat u daar eens een seconde bij stil: één op de drie van dat soort bedrijven legden het loodje, dat is werkelijk ongehoord veel in een ongehoord korte tijd. Ter vergelijking: van de 1000+ bedrijven verdween maar 8 procent. De conclusie is dan ook, dat niet alleen in Spanje, maar overal in de eurozone, de middenklasse verdwijnt. Dankzij die vermaledijde eenheidsmunt.

Want we mogen natuurlijk ook niet vergeten, dat de invoering van die munt, en de enorme hoeveelheid goedkoop krediet die dat ten gevolge had, ertoe heeft geleid, dat de lonen in Spanje sinds de introductie van de euro met twintig tot dertig procent zijn gestegen. Het geld is dus 'geconsumeerd'. En nu is het geld op en is de Spaanse economie structureel te zwak om voldoende te produceren. Niet alleen het geld is op, de banen ook. En zowel de jeugd als de oudere generatie kijken nu tegen een inktzwart perspectief aan: NINJA. No Income No Jobs, No Assets.

Wat rest is een vlucht in de zwarte en donkergrijze economie, die dan ook helemaal terug is van (nooit helemaal) weggeweest. Volgens schattingen van de FEF, een Stichting die zich met financiële studies bezighoudt, loopt de Spaanse schatkist jaarlijks een bedrag mis van ongeveer 200 miljard euro. Mensen betalen geen belasting over hun inkomsten, geen BTW (in Spanje IVA) en kleine bedrijven dragen geen sociale premies af (Seguridad Social) voor hun werknemers. Of ze betalen de helft van het loon ‘wit’ en de andere helft onder de tafel. Het rapport komt met enkele aanbevelingen om de situatie te verbeteren: het simpeler maken van het belastingsysteem en een flexibeler arbeidsmarkt. Straffen bij belastingfraude wordt afgewezen als maatregel: in de praktijk blijkt dit niet te werken. Sociaal bewustzijn is ook een factor in Spanje aangezien volgens het rapport 33 procent van de Spanjaarden vindt dat belastingontduiking gerechtvaardigd is. Ziehier het andere probleem, naast de economische divergentie binnen de eurozone, de verschillen in arbeidsethos en cultuur.

Zolang de eenheidsmunt opgelegd zal blijven worden aan alle economieën van de eurozone en zolang het rentebeleid van de ECB voor alle eurolanden gehandhaafd blijft, zullen de problemen verergeren en verergeren. Maar dat was destijds dan ook precies de bedoeling van de architecten achter de eenheidsmunt: creëer financieel-eonomische chaos, uit de sociale ontwrichting van de nationale samenlevingen, die dat ten gevolge heeft, zal een politieke integratie sneller mogelijk worden. Q.E.D.