In gesprek met Mario Vargas Llosa

Vanochtend begon bij Buitenhof het nieuwe televisie seizoen met een lang interview met de Peruviaanse schrijver en essayist Mario Vargas Llosa, aan wie in 2010 de Nobelprijs voor Literatuur werd uitgereikt. Wie is deze aimabele man en wat had hij te zeggen in Buitenhof? Een kort verslag van een boeiend gesprek over de fundamenten van onze Westerse cultuur.

Mario Vargas Llosa werd geboren op 28 maart 1936 in Arequipa in een gescheiden gezin. Hij maakte pas op 10-jarige leeftijd kennis met zijn vader. Die had een militaire carrière voor zijn zoon in gedachten, maar Mario koos voor de Letteren. Wel komt het militairisme vaak terug in zijn boeken. Deze worden gezien als een beschrijving van de voortdurende strijd om het bestaan, waarin (militair) geweld een grote rol speelt. In politiek opzicht was (en is) Vargas Llosa een liberaal in hart en nieren. Hij was aanvoerder van de vrijheids beweging 'Movimiento Libertad' en deed zelfs een gooi naar het Peruviaanse presidentschap, waarover hij een van zijn bekendste werken heeft geschreven: 'El pez en el agua' (De vis in het water).

Vargas werd in Buitenhof bevraagd door Chris Kijne. En hoezeer deze meneer ook probeerde Vargas te verleiden tot het doen van gangbare, EU-elite welgevallige, uitspraken, telkens werd de interviewer op magistrale en uiterst aimabele wijze gepareerd door een wijze, belezen en verstandige man. Zo noemde Vargas Llosa de EU 'een democratische utopie'. Weliswaar vond hij het belangrijk dat Europa een sterk continent blijft in een geglobaliseerde wereld, daarbij wijzend op de enorme bijdrage die Europa had geleverd aan de Westerse beschaving, maar juist in die verscheidenheid ligt haar kracht. Hij wees op het gebrek aan inspirerende Europese politieke leiders, die met een op onze Westerse waarden gebaseerde visie de burgers nieuwe hoop zouden kunnen geven.

De verklaring daarvoor zoekt Vargas in het feit dat de huidige politiek vooral middelmatige mensen aantrekt. Hij noemde dat 'gevaarlijk' en een bedreiging van 'de democratische cultuur', die hij als een van de belangrijkste verworvenheden van de vrije Westerse wereld beschouwt. Vargas Llosa ziet zichzelf als een echte liberaal. Als belangrijkste kenmerken van dat liberalisme noemde Vargas: politieke democratie, democratische instituten, een vrije markt, tolerantie, het durven toegeven van fouten en het vermogen tot zelfkritiek.

Vargas wees op het belang van het koesteren van onze culturele waarden. Het liberalisme lijkt haar oorspronkelijke waarden vergeten te zijn. In deze moderne tijd is liberalisme min of meer synoniem geworden met een economisch recept, en dat is erg leeg. Als de oorspronkelijke liberale culturele waarden zouden zijn gehandhaafd, dan zou nooit de hebzucht bij de bankiers hebben kunnen plaatsvinden, die mede hebben geleid tot de financiële crisis waarin de EU zich thans bevindt. Daarom is volgens Vargas Llosa goed onderwijs belangrijk; daarom is literatuur belangrijk; daarom moeten jonge mensen gestimuleerd worden om te lezen. Daarmee worden ideëen ontwikkeld en ideeën zijn noodzakelijk voor de ontwikkeling van een beschaving.

En daarom leiden grote projecten als grootschalige herverdeling van welvaart (zoals ook nu getracht wordt te doen binnen de EU, TP), onvermijdelijk tot corruptie. Hij wees, op een 'jammervraag' van Kijne, cultuursubsidies dan ook van de hand, want die worden door de 'bureaucraten' toch maar misbruikt voor eigen (politiek) gewin. Prachtig hoe Kijne, als de personificatie van politiek correct Nederland, hier op zijn nummer werd gezet door Vargas Llosa. De media zouden juist veel nadrukkelijker de échte Westerse waarden moeten promoten in plaats van dikdoenerij en nietszeggende verhaaltjes te produceren. En schrijvers zouden het als hun verantwoordelijkheid moeten zien om juist het grote publiek te informeren over wat er gaande is in de wereld. Vargas: het kan toch niet zo zijn dat we onze cultuur, met als belangrijkste waarde onze vrijheid, waarvoor we honderden jaren hebben moeten strijden laten 'downgraden' tot een terugkeer naar barbarisme? Want, zo hield Vargas de kijker voor, 'anything can happen'. Als we onze waarden niet blijven koesteren en beschermen dan kunnen de slechtste menselijke instincten de overhand krijgen, met alle desastreuze gevolgen van dien, zoals destijds met de holocaust.

De huidige malaise in Europa is dan ook geheel te wijten aan boven hun stand levende landen. Als voorbeelden noemde Vargas Spanje, waar hij tegenwoordig woonachtig is, en Griekenland. Over Spanje zei hij dat het land jaren en jarenlang ver boven haar stand had geleefd en nu de prijs daarvoor moet betalen. De enorme werkloosheid en de harde bezuinigingen noemde hij 'de prijs van (politieke) demagogie'. Mooi geformuleerd. Over Griekenland zei hij: 'wie heeft het probleem gecreëerd?' Niet de Duitsers of de Nederlanders, maar de Grieken zelf. Vargas: 'weet u hoeveel Grieken er belasting betaalden toen de crisis drie jaar geleden uitbrak? Twintig duizend! Op een bevolking van meer dan tien miljoen mensen'.

Een opzienbarend gesprek met een authentieke denker. Soms kan de Publieke Omroep uitstekende televisie brengen.

Klik hier voor een overzicht van mijn columns en volg mij hier op Twitter.