Er zit iets heel erg fout bij de VVD

Je kon het al horen aankomen toen vorige week woensdag de radio meldde dat Fred de Graaf (VVD) het betreurde dat de indruk was ontstaan dat hij partijdig was geweest bij de inhuldiging van koning Willem-Alexander. De voorzitter van de Eerste Kamer had iets te duidelijk laten doorschemeren dat hij erin geslaagd was Geert Wilders op afstand van de koning te houden. Dat kan niet! De nacht erop stapte hij op, met lof van VVD-bewindslieden als Ivo Opstelten en Henk Kamp, die De Graaf prezen omdat hij de eer aan zichzelf had gehouden. Het enig juiste besluit, aldus Wilders. Afgelopen dinsdag mokte De Graaf nog wat na, hij had naar eigen inzicht geen fouten gemaakt. Maar de Haagse politiek kende geen genade en moest verder. Het was klaar.

Aanvankelijk vond ik het sop de kool niet waard. Wat had De Graaf nu eigenlijk misdaan? Iedereen vond dat hij op 30 april zijn werk goed had gedaan. Zelfs Wilders - de man die zich over D66-rechters beklaagt, altijd de draak steekt met de multikul van het staatshoofd, en vanwege een fatwa op zijn hoofd permanent extra veiligheidsmaatregelen vereist - was op die dag poeslief. Iedereen met gevoel voor verhoudingen begrijpt dat zo'n man op afstand van de koning en de camera's wordt gehouden. Daar is niks partijdigs aan, zoals iedereen ook kon leven met de oranjegezindheid van de voorzitter, voormalig burgemeester van Apeldoorn. Je vraagt op zo'n dag geen republikein als ceremoniemeester. Ik was het helemaal eens met Ad van Liempt, die in een interview met de Volkskrant zijn verbazing uitsprak over de 'politieke hypercorrectheid' waardoor politiek Den Haag plotseling werd bevangen. Maar dat zal wel komen doordat Van Liempt net als ik historicus is en in andere tijden leeft.

Daarmee was het sop de kool nog steeds niet waard. Totdat De Graaf begon te sputteren en bleef volhouden dat hij geen fouten heeft gemaakt. Dan kun je ook niet volhouden dat je uit eigen beweging bent opgestapt, de officiële lezing die we sinds een week unisono uit de VVD horen. En laten we eerlijk zijn: dat klonk meteen heel erg hypocriet. Maar goed, een politicus moet weten wanneer zijn tijd is gekomen, en vorige week was het tijd voor Fred de Graaf. Maar De Graaf had zijn werk voortreffelijk gedaan, er was vanwege een interview in de Volkskrant alleen de indruk ontstaan dat hij partijdig was geweest. Dat vond nu heel politiek Den Haag, dat in april toch ook al de indruk moet hebben gehad dat de voorzitter niet enthousiast was over Wilders en al die kamerleden die de eed niet wilden afleggen. Echt tot in detail wil het belang van de zaak nog steeds niet tot mij doordringen (net als de nieuwe koning ben ik niet zo'n procedurefetisjist), maar na al die Haagse kordaatheid is er wel een nare nasmaak blijven hangen. Wat nou klaar. De zaak is helemaal niet klaar.

Dat betreft vooral het akelige opportunisme van de VVD. Historisch gezien staan de liberalen voor een zorgvuldige omgang met het 'huis van Thorbecke', maar daar is steeds minder van te merken, hoewel de VVD niet alleen de voorzitter van de Eerste Kamer leverde, maar ook die van de Tweede Kamer. Van Anouchka van Miltenburg had ik voordien nog nooit gehoord, maar zij is van hetzelfde geboortejaar (1967) als Mark Rutte en heeft zich binnen de VVD voor haar baas verdienstelijk gemaakt. Toen zij laatst in opspraak kwam en huilend uit de zaal wegliep omdat het kamerlid Sybrand van Haersma Buma (CDA) haar in hypercorrecte bewoordingen verweten had het debat te 'sturen' (een vorm van partijdigheid dus), hield Rutte haar opzichtig de hand boven het hoofd. Heel vreemd dat een premier die door de Kamer gecontroleerd moet worden daar een uitspraak over doet. Maar goed, alle begin is moeilijk en we leven vandaag in andere tijden waarin het uiten van 'emotie' als een teken van kracht wordt gezien. Ook bij de VVD (waar je verder niet moet zeuren).

Bij de kwestie-De Graaf was het weer raak (beter gezegd: mis). Hoewel De Graaf zijn taken officieel namens beide kamers deed, blijft het vreemd dat de voorzitter van de Eerste Kamer vooral uit de Tweede Kamer te horen krijgt dat hij moest opstappen en dat dit ook terstond gebeurde. Echt publiekelijk verdedigen kon De Graaf zich niet. Maar premier Rutte wist wel heel zeker dat zijn opstappen echt helemaal zijn eigen besluit was, terwijl De Graaf zelf vindt dat hij geen fouten heeft gemaakt en in april 'iedereen' nog vond dat hij zijn werk zo goed had gedaan. Alleen was de 'beeldvorming' nu anders. Bij mij is juist het beeld blijven hangen van een De Graaf die midden in de nacht tegen zijn zin als voorzitter van de Eerste Kamer is opgestapt, onder druk van de 'VVD-top' die hem heeft laten vallen.

En waarom? Vanwege de ongunstige beeldvorming waar Wilders een nummer van zou kunnen maken, wat de 'woedende' PVV-leider ook inderdaad weer dankbaar heeft gedaan. Dat laatste kun je Wilders niet kwalijk nemen, maar de andere partijen en de VVD des te meer. Het is heel erg kwalijk als mensen moeten opstappen voor dingen die ze goed hebben gedaan. Nog kwalijker is het als dat gezagdragers betreft. Als elites zich niet meer als (desnoods minzame) elites presenteren en voor publieke beeldvorming door de knieën gaan, krijg je schijn-elites, precies wat de PVV beweert. En het is staatsrechtelijk een hele rare figuur als de minister-president die in de persoon van Mark Rutte deel uitmaakt van die 'VVD-top' gaat uitmaken wie voorzitter van de Eerste Kamer is (na eerst al de weinig soevereine Van Miltenburg te hebben beschermd). Dat klemt des te meer omdat de Tweede Kamer de laatste jaren een groot verloop kent en door haar onervarenheid het groene licht gaf aan het ene na het andere gelegenheidsakkoord, dat vervolgens weer werd losgelaten. Dan is de Eerste Kamer als extra slot op de deur nog belangrijker, zeker omdat er ook een paars modieuze coalitieregering is die het ene na het andere ondoordachte hervormingsplan lanceert.

Uit een eerder incidentje, met het toenmalige Kamerlid Arend-Jan Boekestijn die door een verborgen camera werd gefilmd, weten we al dat Mark Rutte geen eigen ideeën heeft. Schokkend, vond Arend-Jan. Hij mocht nog even blijven zitten, maar na het volgende incidentje, toen hij uit de school klapte over een gesprek met de koningin (over wie hij slechts lovende opmerkingen maakte!), moest Boekestijn weg - ook hier 'uit eigen beweging'. Van Rutte en de VVD-top kun je niet zeggen dat ze niet van optreden weten, na al het gedoe van de laatste tien jaar met Ayaan Hirsi Ali, Geert Wilders, Rita Verdonk, Anton van Schijndel en ga zo maar door. Maar rücksichtlos is het wel als mensen die niks hebben misdaan en eigenlijk ook niks miszegd tot opstappen worden gedwongen, uiteraard altijd hun eigen beslissing. Het heeft geleid tot een VVD van jaknikkers, van cijferhoofden als Stef Blok en Halbe Zijlstra die braaf de orders van de baas uitvoeren. Wat erg politiek is. Maar ook weinig liberaal. En een liberale partij die zo met het eigen personeel en het eigen staatsrechtelijke erfgoed (het 'huis van Thorbecke') omspringt, zal ook voor anderen niet beter zijn. Hier zit iets heel erg mis - bij de VVD.