Le Club des énarques
Wie denkt dat de Engelsen elitair zijn moet zijn blik eens op Frankrijk richten. Aan de École nationale d'administration (ENA) worden de latere hoge Franse ambtenaren opgeleid. U weet wel, die ambtenaren die Brussel regeren. Al jarenlang. Zij worden 'énarques' genoemd. Een portret van de crème de la crème Français.
ENA, na WO II opgericht door de toenmalige Franse president De Gaulle, is een staatsopleiding waar alleen leerlingen worden toegelaten die een zeer zwaar toelatingsexamen succesvol hebben afgelegd. Enigszins vergelijkbaar met de Militaire Academie, maar dan voor de civiele sector. De Gaulle was weliswaar initiatiefnemer, maar het plan werd uitgewerkt door diens vice-premier, de communist Mauric Thorez. Aanvankelijk was ENA gevestigd in Parijs, maar sedert 1991 is zij overgeplaatst naar Straatsburg, om de 'Europese gedachte' verder gestalte te geven. Het moge duidelijk zijn, dat vooral de Franse belangen binnen de Europese instituties verder gestalte werden en worden gegeven, maar dat terzijde.
Voor de goede orde, die examinandi hebben doorgaans al een universitair diploma op zak voordat zij aan dat toelatingsexamen beginnen... De vorming aan de ENA duurt iets meer dan twee jaar. Naast het volgen van cursussen moeten de 'leerlingen' stage lopen in overheidsdiensten. Er zijn drie richtingen die men kan volgen: Europese en internationale instellingen, plaatselijke besturen en publiek management. Ook komt het overgrote merendeel van de ceo's van de grote Franse (staats-)bedrijven van de ENA (of de Ecole Polytechnique).
Afgestudeerden van de ENA worden vaak bekritiseerd vanwege hun technocratische opvattingen en eigendunk. De bekende Franse arrogantie moet immers ergens vandaan komen. Dit is waarschijnlijk mede het gevolg van de belangrijke rol die vele (oud-)leerlingen van de ENA gespeeld hebben of nog spelen in het openbare leven, niet in de laatste plaats in de politiek. De linkse politicus Jean-Pierre Chevènement, die er zelf studeerde, voerde in 1967 het begrip enarchie in en vergeleek de énarques met nieuwe mandarijnen: een nieuw keurkorps van machtige ambtenaren.
Vele bekende Franse politici waren alumni van de club: Giscard d' Estaing, Jaques Chirac, Alain Juppé, Laurent Fabius, maar bijvoorbeeld ook de huidige Franse president François Hollande. Andere bekende 'énarques' zijn: Jacques Attali, Michel Camdessus, Jean-Claude Trichet en Pascal Lamy. Nergens anders bepaalt deze opleiding het verloop van de carrière in zulk een sterke mate. Wie deel uitmaakt van het selecte groepje uitverkorenen, zit de rest van zijn loopbaan gebeiteld.
Deze Franse meritocratische elite is echter vooral uitvoerder. Uitvoerder van een groepje bijzonder machtige Franse aristocratische families. Dat zijn de werkelijke machthebbers in La Patrie. Zij bepalen de koers, en die koers luidt: méér Europa. Want méér 'Europa' betekent mee macht. Voor henzelf, wel te verstaan. En binnen de EU wordt ditzelfde Franse bestuursmodel nagestreefd. Niet alleen door de sociaal-democraten, maar zeker ook door de grootste fractie, de christen-democraten. Wie herinnert zich niet Robert Schuman, een van de 'founding fathers' van de Unie: het doel van de Unie is om te komen tot een een volledige sociale, culturele en politieke integratie. Deze integratie was volgens Schuman noodzakelijk om de 'culturele en spirituele' (lees: christen-democratische) Europese waarden te beschermen. De énarques zetten dit gedachtengoed gewoon voort.
Er komt echter onder de Franse bevolking steeds meer kritiek op deze bevoorrechte groep ambtenaren en dit 'mandarijnen-systeem'. Verbazen doet dit natuurlijk niet: de Franse werkloosheid breekt historische records, er is geen economisch perspectief en de politieke schandalen zijn niet van de lucht.
Universitair docent Peter Gumbel veegt in diens recente boek, France's Got Talent: the Woeful Consequences of French Elitism, de vloer aan met de énarques. Gumbel:
"Often arrogant, untouchable, unaccountable and almost certainly unsackable France is still controlled by an "old boys' network", that makes the British government and business Britain appear a model of social diversity. Since the Revolution, France has had this mythology that it is a meritocracy, that anyone can rise to the highest positions in society by virtue of their intellectual brilliance. The idea is the brightest kids in the class can go on to run the country, but it doesn't work. Those in this elite come from much the same upper middle-class background and they are not running the country well.They may be smart and swots and get grammar and maths but they don't have experience or, necessarily, ability. I have been surprised by the pervasive culture of elitism in France. If this country were a TV show, it would be France's Got Talent, a fiercely competitive contest to show off how clever you are."
Maar het is natuurlijk maar de vraag of deze groep meritocraten wel de juiste mensen zijn om de noodzakelijke hervormingen in Frankrijk vorm te geven en uit te voeren. Sterker nog, het recruiting team van de ECB rangschikte de énarques in 2003 nog op plaats 20 van de 23. Vanwege het gebrek aan efficiëntie...
En het is verder maar de vraag of dat Schuman-plan wel de weg is die Europa moet gaan. Zoals u weet heb ik daar een heel hard hoofd in. De verschillen zijn gewoon te groot.
Lees ook