12 september en het debat

Bij mij riep die recensie (en die van Max Micha) vooral de vraag op: wat anders had er verwacht kunnen worden? Hoewel men het een premiersdebat noemde, kan ik niet anders dan Carel Brendel gelijk geven, die het een debat tussen een premier, een vice-premier, en twee niet-premiers noemde.

Want met welk doel kwam Geert Wilders naar deze voorstelling van RTL? Premier zal hij bij de huidige stand van zaken niet worden, en ik geloof geen seconde dat hij dat zelf anders ziet. Dat Roemer - als eigenlijk de grote onbekende nieuwkomer in het voorste gelid - zich nog met die illusie kon tooien, vooruit, maar Geert Wilders had maar twee doelen: het bevestigen van de PVV als vaste waarde bij de grote drie partijen van Nederland, en het uitdragen van zijn standpunten wat betreft de EU.

En passant leek ook van belang te benadrukken dat de PVV en de VVD verder uit elkaar zijn gegroeid, iets dat hij succesvol wist te bewerkstelligen, door als enige Rutte tot een reactie met overslaande stem te provoceren. Die doelen werden bereikt, en daarna beperkte hij zich tot consolideren.

Beperkte opties Wilders
Had Wilders meer in de aanval moeten gaan, meer op de voorzetjes moeten reageren? Ik denk het niet. Twee jaar geleden was een veelgehoord verwijt, dat hij weliswaar goed uit de verf gekomen was, maar dat de mantra die hij uitdraagt te beperkt is om voortdurend mee te schermen. Ook toen al werd gesproken over een zekere slijtage. Ditmaal was door de tegenwoordige focus op de EU niet alleen de range van beschikbare onderwerpen breder geworden, maar slaagde Wilders er ook in beter te doseren. Dat vereist een zekere terughoudendheid.

Was het debat winnen voor Wilders ooit een optie? Weinig reële gedachte. Uiteindelijk wordt de uitslag grotendeels bepaald door de kijkers, en daarmee is eigenlijk alles al gezegd. Er zijn veel te veel Wildershaters en mensen die met dedain neerkijken op zijn manier van redeneren om dat mogelijk te maken. Punten maken was dus belangrijker dan de meeste punten halen. Voor de PVV is consolidatie op 12 september immers nog het meest belangrijk.

Als er voor de PVV grote electorale winst behaald kan worden op 12 september, zal dat niet zijn door in een debat te triomferen. Vereist is tenminste Grexit, gevolgd door een financiële catastrofe in Spanje. En dat alles in de eerste week van september. Het lijkt een beetje kort dag geworden om daar nog op te hoeven te rekenen, al kan het nog steeds niet geheel worden uitgesloten.

Het drama Roemer
Het drama maandagavond viel Emile Roemer ten deel. Als leider van één der twee flankpartijen was een positie als kandidaat-premier eerder iets dat hem door de media was opgedrongen dan een heel reële optie, maar hij ging volledig onderuit. Door roemloos als laatste te eindigen in het debat, verschiet het beeld dat men de laatste weken van de SP had opgebouwd. Ernstig voor de SP was bovendien, dat De Hond dinsdag peilde dat tenminste 32% van de potentiële SP-stemmers door het debat een andere keus dan SP overwoog. Dat is heel veel - theoretisch: tien zetels. Minstens zo bedreigend moet zijn, dat onder de SP-aanhang Geert Wilders aanzienlijk beter werd beoordeeld dan door de aanhang van alle andere partijen, diens eigen PVV uitgezonderd. Ook tussen PVV en SP beweegt zich immers een kleine stroom kiezers.

Emile Roemer zal door een goede maar niet overtuigende uitslag opnieuw onder de slagschaduw van Jan Marijnissen komen te vallen. Niet, dat Marijnissen niet toch al de grote poppenspeler van de SP was, maar een heel grote uitslag had dat kunnen veranderen. Doch de kans daarop lijkt nu verkeken.

Een vroege terugval van de SP kan echter consequenties hebben voor de uitslag van de andere partijen. Niet alleen kan de PvdA profiteren van SP-stemmers die terugkeren aan haar boezem, maar de VVD kan het stemmen kosten, door het vroege wegvallen van de gekozen tegenstander. Twee jaar geleden leek de VVD de laatste dagen op een groot verschil met de PvdA af te stevenen, maar aan de meet bleek daar slechts een ruime halve zetel van over. Het saldo van die laatste dagen dook op bij de PVV, vermomd als gordijnbonus.

Het zelfmoordkabinet
Dat alles neemt niet weg, dat de kaarten geschud lijken. Zowel PVV als SP zijn niet (langer) de eerste kandidaten om mee te gaan regeren, al dan niet in een gedoogrol. Dat beperkt de mogelijkheden van een toekomstig kabinet tot een centrumkabinet met een tamelijk beperkte meerderheid, die ook nog moet worden verschaft door het gehavende CDA.

Pakken we even de ontwikkelingen volgens De Hond er bij, dan zien we dat dat centrumkabinet nu zal kunnen rekenen op circa 78 zetels, al zal door dit debat de SP minstens vier zetels terugvallen, een verlies dat de komende dagen nog verder zal groeien. Die zullen grotendeels aan het centrum (PvdA, D66, CDA, VVD) ten goede komen, dat dan kan uitkomen op iets boven de 80 zetels. Nu heb ik een dergelijke combinatie de afgelopen maanden afwisselend al 'zelfmoordcoalitie' en Regentenpartij genoemd, en een ander etiket lijkt nog steeds niet mogelijk.

Onvermijdelijk zullen deelnemers aan zo'n kabinet zich van tijd tot tijd willen profileren, maar als onderdeel van een kudde bange middenpartijtjes lijkt dat geen makkelijk perspectief. De grootste partijen (PvdA en VVD) erbinnen hebben gevaarlijke concurrentie in hun rug in de vorm van SP en PVV, zodat een reprise van het prutskabinet Balkenende IV het meest waarschijnlijk resultaat is. En dan nog in een zeer instabiele reïncarnatie.

En zo koersen we eigenlijk al af op nieuwe verkiezingen in 2014. Gewoon, omdat het niet anders kan.