Het zachte sterven van de middenpartijen

Nu Job Cohen is vertrokken, nadat al zijn “vrienden” hem op slinkse wijze een dolk in de rug hebben gestoken, is het grote gevecht om zijn positie begonnen. Wie gaat de PvdA weer nieuw leven inblazen? Wie gaat het vertrouwen van de bevolking herwinnen? Het antwoord is simpel doch teleurstellend (althans voor de PvdA): niemand. Er komt geen grote heropleving meer.

Wellicht komen er ten opzichte van de huidige peilingen weer wat zeteltjes bij, ergens in de toekomst. Veel van de mensen die nu aangeven dat ze SP gaan stemmen, zullen dat als ze het rode potlood in de vingers hebben toch niet helemaal aandurven, en dan maar weer braaf op de PvdA stemmen. Daar twijfel ik niet aan. Maar dat is dan ook meteen het beste waar de sociaaldemocraten nog op mogen hopen – en zelfs dat is niet meer dan uitstel van executie.

Het is namelijk niet het falen van Job Cohen dat de PvdA zoveel zetels heeft gekost. Vergeet niet dat de man juist de enige factor was die de partij nog bijna de grootste van het land maakte! De implosie die daarop volgde, had onder het leiderschap van enig ander óók plaatsgevonden. Wellicht een klein beetje erger, of juist net wat minder ernstig maar het was onvermijdelijk. De reden voor de enorme afgang van de PvdA is niet het falen van een politiek leider, maar het falen van de sociaaldemocratie zélf.

Het is een politieke en maatschappelijke stroming die is ontstaan in een grijs verleden, specifiek gericht tegen misstanden die destijds bestonden. Daarmee is de sociaaldemocratie ook meteen gebonden aan een wereld die nu niet meer bestaat. Dat had Wim Kok al door, en hij probeerde een nieuwe richting te vinden, een nieuwe vorm van sociaaldemocratische politiek. Hij dacht die tevoorschijn te toveren van onder de verstofte ideologische vederlaag, die hij trachtte af te schudden.

Tevergeefs. Oók dit was een uitstel, en geen afstel, van het onvermijdelijke. Het was niet de kleur van de veren, maar de aard van het beest zélf, die volstrekt ongeschikt was voor de moderne wereld. En daarin is de PvdA niet alleen. Ook die andere ooit-zo-grote middenpartij, het CDA, is tegenwoordig een schim van wat het ooit was. “We rule this country” was het devies van weleer. Ooit konden die twee samen het land beheersen, hadden ze met z’n tweeën de absolute meerderheid. Die tijd zal nooit meer terugkeren.

De PvdA en het CDA lijden aan dezelfde kwaal: ze missen een coherente visie, een ideaal dat nog past in een moderne maatschappij. Die twee zijn, méér dan de andere partijen, overbodige relieken van de verzuiling. Ze opereren in de kaders van een maatschappij die niet meer bestaat. Enkel de vastgeroeste kern van hun ledenbestand gelooft er nog in. Het CDA steunt op de oudere generatie, de PvdA tracht haar eigen leven te verlengen door de allochtonen aan zich te binden.

Dat spel kan geen van beiden voor eeuwig volhouden. Het CDA kampt letterlijk met een uitstervend electoraat, en zal zich steeds meer tot de marge veroordeeld zien. Zelfs de vergrijzing zal ze niet redden, want de ouderen van nu hebben in onze steeds meer geseculariseerde samenleving heel weinig met het confessionele gedachtegoed. Ze kunnen net zo goed op een andere partij stemmen, want inhoudelijke meerwaarde heeft CDA niet te bieden.

De PvdA bestaat in een vergelijkbaar ideologisch vacuüm. Het is niet dat deze middenpartijen geen idealen hebben – hun probleem is dat hun idealen enkel passen in de wereld van weleer. Tegenwoordig hebben ze geen praktische toepassing meer. De samenleving draait niet meer om geloof als bindmiddel, of om eindeloze klassenstrijd. Dat komt ook niet meer terug, en daarmee zijn beide partijen volstrekt nutteloos geworden. Ze mogen afdruipen, de stille nacht in. Het is tijd voor een nieuwe dag, met nieuwe visies.

Een wisseling van stuurman verandert niets aan het lot van deze partijen. Wellicht geeft het ze een jaartje respijt, maar dat is het dan ook. Ze kunnen net zo goed de eer aan zichzelf houden, en kiezen voor opheffing, want ze bieden niets anders dan (de schijn van) oplossingen voor problemen die niet meer bestaan. Dat blijkt ook uit hun omgang met de leiderschapskwestie. Het is één lange, treurige herhaling van holle frasen. Daadwerkelijke inhoud komt er geen moment bij kijken.

Als je er anno 2012 nog in slaagt om op een moment dat er een duidelijke koers nodig is juist niets méér dan inhoudsloze algemeenheden uit je strot te persen, dan ben je toch iedere connectie met de samenleving kwijt? Dan is het probleem helemaal niet wie er achter het stuur zit: de benzine is gewoon op, en de wagen is APK-afgekeurd. Tijd voor de schroothoop.

Nu is het natuurlijk een feit dat PvdA-ers bijzonder bedreven zijn in het uitbraken van een betekenisloze woordenbrij, gedoopt in een sausje van vergane glorie. En het CDA is kampioen in het raken van die zalvende toon die ieder mens met enig zelfstandig denkvermogen direct rillingen bezorgt. Maar zelf zijn ze dol op het geluid dat ze produceren, dus ze hebben nog niet helemaal door dat de rest van het land klaar met ze is.

Het is echter een kwestie van tijd. Op een bepaald moment staan ze allebei meerdere verkiezingen achtereen onder de tien zetels, en tegen die tijd zijn de opmerkingen over opheffing geen grapjes meer. Nu trachten ze hun imago nog af te stoffen, maar dat maakt enkel dat iedereen hun versleten, vale karakter beter kan zien. De middenpartijen zijn zachtjes aan het sterven, en hun uiteindelijke ondergang is net zo onvermijdelijk als die van de Dodo – met of zonder ideologische veren.