Wilders is geen fascist maar centrum-democraat

Als door een wesp gestoken. Zo reageerde rechts Nederland op het nieuws dat een Tilburgse student een tien had gekregen voor een scriptie waarin hij op basis van geschriften van Rob Riemen, de directeur van het Nexus Instituut, en de Amerikaanse historicus Robert Paxton, bekend van zijn baanbrekende studies over Vichy-Frankrijk, had aangetoond dat Geert Wilders een fascist is. Meteen werd de academische status van de Tilburgse universiteit (van Diederik Stapel) in twijfel getrokken en het vooringenomen klimaat in ons hoger onderwijs gehekeld. Allemaal opgelegd pandoer. Tegelijk denk ik dat de woede mede veroorzaakt wordt doordat ook bij rechts ieder nadenkend mens weleens het gevoel zal hebben dat er misschien toch iets van waar is. Want onze Geert mag dan pro-Israël zijn, en als zodanig immuun tegen het verwijt van antisemitisme, maar helemaal lekker zit het niet. Dan moet iedereen elkaar ervan overtuigen dat Geert in orde is en dat links weer eens bezig is met de bekende smeurcampagnes. Tevens goed voor de rechtse eenheid.

Dat is een succesnummer geworden. Waar antifascisme en antiracisme tot de Fortuynrevolte van 2002 de toon zetten, is dat middel volkomen bot geraakt. Het werkt nu als boemerang tegen links, en Wilders zelf begrijpt dat het best. Dat weerhoudt hem er overigens niet van een even botte term als 'islamofascisme' te gebruiken, hoewel het fascisme als historische stroming in een Europese politieke context past en het fascisme als exportartikel naar de islamitische wereld eerder bij seculiere dictators hoort dan bij moslimgroeperingen. De islam is toch een verhaal (en een godsdienst) apart en laat zich slecht begrijpen door westerse containerbegrippen als 'fascisme'. Als politiek agitatiemiddel voldoet de term 'islamofascisme' echter uitstekend, omdat het radicaal-linkse groepen in verwarring brengt. Daardoor klinkt er nauwelijks nog misbaar wanneer Wilders van islamofascisme spreekt en zijn sympathisanten van 'eurofascisten', terwijl de wereld in de blogosfeer te klein is wanneer een student een tien voor zijn scriptie krijgt als hij Wilders als fascist heeft ontmaskerd. Hoewel ik geen liefhebber ben om steeds weer de term fascisme van stal te halen (het echte fascisme hoort toch echt in het interbellum thuis en is een historisch en afgesloten fenomeen), is het ook niet gek dat er steeds weer echo's klinken. Wilders en zijn aanhang passen in een politiek klimaat waarin het klassieke fascisme kon gedijen en bij alle verschillen vallen ook de overeenkomsten op. Anders dan vroeger mag de PVV dan geen massapartij zijn (je kunt er zelfs geen lid van worden), maar een aantal vrijheidsargumenten komt toch aardig overeen met het nationale idealisme dat tussen de beide wereldoorlogen in Europa hoogtij vierde. Dat wil helemaal niet zeggen dat de klachten van de PVV ongegrond zijn, maar dat gold voor het nationaal-socialisme ook, tot het zeker vanaf 1938 over de schreef is gegaan en een totale puinhoop heeft nagelaten. Het is goed te weten tot welke grensoverschrijdende ontsporingen dit nationale chauvinisme toen heeft geleid. Maar een automatisme is het niet, en niemand zit te wachten op nieuwe oorlogen. De ontstemde burgers die nu hun stem aan de PVV geven, doen dat om allerlei redenen, maar geweldsverheerlijking is daar niet bij. Het is juist Geert die met de dood wordt bedreigd. 

Als Wilders geen fascist is, wat is hij dan wel? Zelf noemt hij zich een vrijheidslievend politicus die van Nederland houdt en het land weer wil teruggeven aan de burgers. Hij trekt van leer tegen de linkse kerk, tegen de multikul, tegen de elites, tegen de media, tegen de islam en ook steeds meer tegen het bureaucratische monster in Brussel, dat onze nationale soevereiniteit bedreigt en soms ook als 'EUSSR' wordt aangeduid (niet alleen door PVV'ers trouwens). Wat Wilders zelf allemaal wel en niet heeft gezegd en getwitterd wordt zorgvuldig bijgehouden, dus als ik het mis heb zal ik wel worden gecorrigeerd. Joshua Livestro heeft weleens een prijsvraag uitgeschreven hoe Wilders het best kan worden geduid, en ik heb hem steeds als 'centrum-democraat' omschreven. Dat kwam me in oktober 2010 bij het aantreden van het eerste gedoogkabinet-Rutte (door links ook wel 'Bruin 1' genoemd) op de Dagelijkse Standaard op een redactionele berisping te staan, want dit blog wil elke indruk vermijden dat Hans Janmaat respectabel zou zijn geworden. Ik begrijp best dat dit niet de bedoeling is, maar mij gaat het om een objectieve plaatsbepaling binnen het politieke spectrum, waarbij Janmaat voor het Fortuynjaar 2002 (het jaar waarin ook Janmaat overleed) steeds als extreem-rechts werd veroordeeld - zelfs door de onafhankelijke rechter. Vergeleken bij Wilders was de taal van drs. Janmaat (een academicus, in tegenstelling tot Geert) echter veel gematigder, en waar Wilders uit het rechtse deel van de VVD afkomstig is, was Janmaat in zijn tijd als leraar Maatschappijleer ooit lid van de KVP, bij uitstek een middenpartij. Electoraal bleef het succes van Janmaat bescheiden, niet alleen omdat hem het charisma van een dorknoper werd toegedicht, maar vooral omdat hij in politiek correcte tijden opereerde waarin de naoorlogse taboes nog volop functioneerden. Maar net als de PVV nu en eerder de LPF, trok hij stemmen van links en rechts, en met zijn kritiek op het multiculturalisme, die in eerste instantie een volkse aanhang aansprak die door de keurige burgerij met de neus werd aangekeken, brak hij in beide kampen in. Ook Janmaat verheerlijkte geen geweld, zijn levenspartner werd er bij een actie van 'antifascisten' in het Betuwse dorp Kedichem juist het slachtoffer van. Net als de PVV was het programma van Janmaat op het behoud van de nationale verzorgingsstaat gericht ('eigen volk eerst'), en wat je daarvan ook vinden mag, hij maakte zijn politieke plaatsbepaling van 'centrum-democratisch' in aanzet volledig waar - net als Wilders, die ideologisch al een paar stappen verder is en in de politieke praktijk zelfs al een voet tussen de deur heeft van de centrale regeringsmacht.

We hoeven dus helemaal niet terug naar het fascisme van de jaren dertig om Wilders te plaatsen. Wie dat doet, mist de actuele discussie. Wilders past beter in een populistische democratische traditie die zich tegen links afzet omdat links de eigen achterban heeft verraden, een punt dat Janmaat in de jaren tachtig al maakte (en ook de SP, al bleef die wel links-radicaal). Wilders is bij uitstek een centrum-democraat, een populistenstroming die ook elders in Europa aan de weg timmert. Dat wil overigens niet zeggen dat daar geen fascistisch (of nationaal-socialistisch) luchtje aan kan komen te zitten. Juist alle onvrede over de euro ('geen cent naar de Grieken') en de 'dictaten' uit Brussel refereren veel meer dan alle retoriek tegen de islam aan een Europees verleden (denk aan alle onvrede in Duitsland over 'het dictaat van Versailles') dat beter niet kan worden overgedaan. Wat niet is, kan nog komen, zeker nu Franse politici waarschuwen dat bij een uiteenvallen van de eurozone gewelddadige conflicten niet zijn uit te sluiten. Het lijkt me van belang dat niet alleen de PVV, maar ook de keurige conservatieven van VVD en CDA, die Wilders salonfähig hebben gemaakt, zich daarvan bewust zijn en niet alle kritiek op Wilders als linkse hetzevorming afdoen. Anders krijgen de Tilburgse wetenschappers alsnog gelijk. Europa is historisch gezien veel gevaarlijker en verraderlijker terrein dan de islam, en daarin kan ook een 'fascisme-light' (een fascisme met een menselijk gezicht) een monster zijn.