Saoedische Restoratie volgt op Arabische Lente

Terwijl de Arabische Lente in landen als Syrië en Jemen nog hevig voortduurt is de grootste olie-exporteur van het Midden-Oosten de contrarevolutie begonnen. Wat Saoedi-Arabië betreft moeten de volksopstanden van de afgelopen maanden de machtsbalans in de regio zeker niet al te veel in haar nadeel kantele

Als invloedrijkste olieproducent ter wereld is Saoedi-Arabië enorm gebaat bij stabiliteit in de regio, met name rond de waterwegen die zo’n essentiële schakel vormen in de mondiale oliehandel. Twee derde van het olietransport vindt plaats over zee. De helft hiervan vaart door de Perzische Golf. Olietankers met bestemming Europa en de Verenigde Staten passeren het Suezkanaal of varen rond de Kaap de Goede Hoop, afhankelijk van de grootte van het schip.

Saoedi-Arabië is het enige olieproducerende land dat beschikt over de mogelijkheid om binnen korte tijd meer olie te pompen. Toen in Libië de industrie begin dit jaar stil kwam te liggen omdat ook daar het volk tegen de macht in opstand kwam compenseerden de Saoediërs snel de beperkte Libische olieproductie om de prijs stabiel te houde

Om te voorkomen dat olie als wapen wordt ingezet en de monarchie in gevaar komt streeft Saoedi-Arabië naar een voorspelbare machtsverdeling in het Midden-Oosten. Het onafhankelijke optreden van Turkije en jarenlange Iraanse pogingen om diens Islamistische revolutie te “exporteren” worden dan ook scherp in de gaten gehouden in Riyad.

Het (enorme) koningshuis dat er zetelt moet tegelijkertijd religieuze spanningen in binnen- en buitenland beheersen. De Saoedische koning is immers bewaker van de heilige steden Mekka en Medina en staat aan het hoofd van een streng Islamistische staat waarin de Koran fundamentalistisch wordt uitgelegd en nageleefd. De excessen van de vele Saoedische prinsen en prinsessen ten spijt heeft de stokoude koning Abdoellah een reputatie hoog te houden. Als vroom man die jarenlang de Nationale Garde van Saoedi-Arabië leidde, wat als een tweede leger fungeert en het koningshuis moet beschermen tegen een militaire couppoging, beweert de vorst de gehele Moslimgemeenschap te vertegenwoordigen.

Eenzelfde pretentie heeft de Iraanse grootayatollah aan de overzijde van de Perzische Golf. De Arabier en de Pers zijn beide zowel wereldse als religieuze leiders die streven naar regionale hegemonie. Volgens Riyad hebben de Iraniërs in het geniep tenminste enkele van de Arabische opstanden aangewakkerd met als doel de Saoedische macht te breken. Toen afgelopen maart in het kleine en welvarende Bahrein de sjiitische meerderheid de straat om ging om politieke vertegenwoordiging te eisen binnen de soennitische monarchie vermoedden de Saoediërs onmiddellijk een complot. Samen met de Verenigde Arabische Emiraten intervenieerden zij daarom met militair geweld en werd de opstand neergeslagen.

Het was de meest zichtbare Saoedische interventie tot dan toe maar niet de eerste. In januari bood Saoedi-Arabië al toevlucht aan de verstoten Tunesische dictator en ook de Jemenitische president Ali Abdullah Saleh vond onderdak in het koninkrijk nadat hij verwond was in een bomaanslag.

In het tribaal en religieus versplinterde Jemen mengde Saoedi-Arabië zich al eens eerder in een burgeroorlog. Dat komt nu van pas. In Salehs afwezigheid bloedde de protesten van jongeren dood en nam de Islamitische Islah beweging het stokje over. Deze oppositiegroep bestaat uit Moslimbroeders en Salafisten die bekend staan om hun weinig gematigde geloofsovertuigingen. De macht ligt echter bij de derde groep binnen Islah, de Hashid stam waarmee Saoedi-Arabië nauwe banden heeft. Wie uit deze machtsstrijd als winnaar verrijst maakt voor Riyad niet meer uit. Zowel Saleh als de Hashid steunen op geld uit het noorden.

Saoedi-Arabië voerde een soortgelijk buitenlands beleid met betrekking to Egypte. Zolang het leger aan de macht was wisten de twee soennitische mogendheden de vrede met Israël te bewaren en werden Iran en Syrië gemarginaliseerd. Tegelijkertijd bood Saoedi-Arabië ten tijde van president Nasser, waar het minder goede betrekking mee onderhield, onderdak aan leden van de Moslimbroederschap en zou het de salafistische tak van de beweging jarenlang hebben gefinancierd.

Toch gaf Saoedi-Arabië de voorkeur aan Moebarak en de zijnen. Door zijn gedwongen aftreden verzwakte Egypte en is een pilaar van stabiliteit in het Midden-Oosten omgevallen. Het gebrek aan Amerikaanse steun voor de in Saoedische ogen trouwe bondgenoot van het Westen werd de Verenigde Staten in Riyad niet in dank afgenomen. Voorlopig moet het koninkrijk zonder veel steun de Iraanse druk weten te weerstaan. Of het leger in Egypte in het zadel blijft of de Moslimbroeders middels vrije verkiezingen aan de macht komen maakt eigenlijk weinig meer uit -- beide zullen tot op zekere hoogte van Saoedi-Arabië afhankelijk zijn.

Met geld alleen komt Riyad er echter niet. De door Saoedi-Arabië gesteunde eenheidsregering van Libanon kwam begin dit jaar ten val toen Hezbollah, een door Iran gefinancierde terreurbeweging, zich uit de coalitie terugtrok. Niet alle fanatici zijn om te kopen.

Des te verontrustender is de interne onvrede. Saoedi-Arabië blijkt niet immuun voor volkswoede, ondanks pogingen een opstand te ontmoedigen met verhoogde onderwijs- en welvaartsgelden. De afgelopen weken zouden sjiieten in het olierijke westen van het koninkrijk meerdere malen in ongeregeldheden zijn verwikkeld. De officiële berichtgeving is schaars maar Riyad zegt het buitenland de schuld te geven van de onvrede daar. De beschuldigende vinger gaat wederom naar Teheran.

De Saoedische interventie in Bahrein had niet alleen tot doel de volksopstand daar de kop in te drukken; het was ook een boodschap aan de sjiitische minderheid in Saoedi-Arabië alsmede het sjiitische bewind in Iran. De Saoediërs geven de voorkeur aan dollar diplomatie maar als wapengekletter nodig is schuwen ze het niet.

Een militaire interventie in navolging van Bahrein lijkt in Syrië onwaarschijnlijk maar in dat land zal wel het lot van de Arabische Lente -- en daarmee de toekomstige machtsbalans in het Midden-Oosten -- bepaald worden.

De Saoedische koning nam in augustus publiekelijk afstand van het Syrische regime dat hij veroordeelde voor het geweld dat het inzette tegen demonstranten. Cynisch machtsvertoon natuurlijk want het is niet alsof er in Saoedi-Arabië bijzonder veel vrijheid van meningsuiting geldt. Opvallend was echter de snelheid waarmee andere Golfstaten alsmede de Arabische Liga zich achter de koning schaarden.

Tot nog toe lijkt Saoedi-Arabië niet veel meer gedaan te hebben om de uitkomst van de Syrische opstand te beïnvloeden dan satelliettelefoons te leveren aan de oppositie. Als het nog geen wapens Syrië in heeft gesmokkeld is dat hoogstwaarschijnlijk slechts een kwestie van tijd. Naarmate de protesten meer beginnen te lijken op een gewapende revolte zal Riyad banden proberen te smeden met de tribale soennitische leiders in het oosten van Syrië alsmede de Moslimbroederschap in de steden. Wanneer de Ba’ath Partij valt gaat Syrië een periode van onrust tegemoet waarin verschillende bewegingen de macht zullen proberen te grijpen. Saoedi-Arabië zet in op een overwinning voor de Moslimbroeders die immers als enige oppositiebeweging georganiseerd zijn.

Vraag is of de Iraniërs met een soennitisch bewind in Damascus kunnen leven. Een pro-Saoedische staat zou het lastiger maken voor Teheran om de proxy oorlog die het grotendeels via Hezbollah met Israël voert door te zetten. Ook tast het Irans invloed in Irak aan waar het aanstuurt op een verbond. De vermeende aanslag die Iran beraamde op de Saoedische ambassadeur in de Verenigde Staten zou erop kunnen duiden dat Iran zich dusdanig in het nauw gedreven voelt dat het bereid is enorme risico’s te dragen in het dwarsbomen van het koninkrijk. Het kan de Arabische Lente echter niet een al te warm hart toedragen. Iran heeft ook met interne onvrede en etnische verdeeldheid te kampen. Wanneer het regime in Syrië valt geeft het wellicht aanzet to hernieuwde protesten in Iran.

Foto: Wikicommons