Het tekort van rechts

René Cuperus, medewerker van de Wiardi Beckman Stichting, is een sociaal-democraat die ik graag lees. Als één van de weinige PvdA'ers begrijpt hij dat de gevestigde politieke partijen, en vooral de linkse, in zwaar weer verkeren en dat de 'populistische uitdaging' niet zomaar voorbij gaat. In die zin past hij in een intellectuele traditie van sociaal-democratische zelfkritiek, waaraan rechts een voorbeeld kan nemen. Cuperus was ook kandidaat voor het Europees parlement, als euroscepticus (wat hem in eigen kringen niet geliefd maakte en waardoor hij uiteindelijk ook niet is afgevaardigd). In zijn laatste column in de Volkskrant, 'het Californië van Europa', waarin Nederland als bozige trendsetter in Europa wordt geschilderd, is hij evenmin optimistisch over de eigen club, maar waagt hij wel de voorspelling dat het huidige rechtse minderheidskabinet weleens het einde van de 'rechtse golf' kon zijn, zoals het kabinet-Den Uyl achteraf het sluitstuk van een linkse golf was die na de oorlog was begonnen en in de jaren zestig en zeventig radicaliseerde.

Een interessante these. Weliswaar verkeert links ideologisch en intellectueel gezien nog steeds in de versukkeling, maar de manier waarop rechts tegenwoordig bezig is doet sterk denken aan het doorgeschoten éénkennige links van dertig jaar geleden. Zelf was ik toen ook nog links, of linksig, maar ik kreeg steeds meer de schurft aan de stupide manier waarop links elk maatschappelijk euvel aan rechts toeschreef en blind was voor de tekortkomingen in de communistische wereld, waar ondanks de zichtbare voorbeelden van het tegendeel toch een soort 'beter links' werd vermoed. Links dacht toen nog de toekomst te hebben, en was verbijsterd toen in 1977 het CDA uiteindelijk voor de VVD koos. Vanaf 1979 keerde het ideologische tij, en zetten 'rechtse' haviken als Thatcher en Reagan de toon. Het heeft jaren geduurd voor links deze klap heeft verwerkt en eigenlijk is het er nog steeds niet van hersteld.

Voor rechts iets om in herinnering te houden. Want vandaag de dag lezen we, bijvoorbeeld op de Dagelijkse Standaard, steeds vaker over 'linkse elites' die de macht zouden hebben en het arme volk naar de ondergang brengen. Dat is echt onzin. Het doet mij denken aan al die cryptocommunisten die in de jaren zeventig wisten te vertellen dat het kabinet-Den Uyl 'gevaarlijk rechts' was. Op dezelfde manier lezen we nu dat het CDA 'links' zou zijn, en de EU een kongsie van linkse en zelfs 'socialistische' bureaucraten. Het tegendeel is het geval. Sinds de jaren tachtig zijn de sociaal-democraten steeds meer naar rechts opgeschoven (in 'neoliberale' richting, volgens de SP) en hebben zij onder politici als Wim Kok en Tony Blair hun socialistische veren afgeschud. Rechts moet niet doen alsof dat niet is gebeurd. Ook de invoering van de euro was geen Europese socialistische machtsgreep. Misschien was het wel een geruisloze staatsgreep, maar dan van technocratisch-kapitalistische aard. En dat Nederland tijdens de paarse jaren negentig (een periode van welvaartsgroei en de internetboom) in een puinhoop is veranderd, geloven alleen de verblinde aanhangers van Pim Fortuyn.

Wat mij stoort, maar misschien is dat wel de uit Amerika overgewaaide cultuur van de blogosfeer die totaal partijdig en eenzijdig is, is de onwil van rechts om naar de eigen manco's te kijken. Tot 2008, toen het kapitalisme nog gouden eieren legde, was dat nog te billijken. Maar na de crash op Wall Street niet meer. Weliswaar heeft die niet de verwachte ommezwaai naar links gebracht (Marx is echt dood), maar het conservatief-liberale mantra van meer markt en minder overheid is er natuurlijk wel door ondergraven. Alleen Alan Greenspan is zo eerlijk geweest om toe te geven dat hij 'in een toestand van geschoktheid en ongeloof' verkeerde, omdat de markten niet hadden gereageerd zoals hij op grond van zestig jaar ervaring als econoom had gedacht en zichzelf niet bleken te kunnen corrigeren. Dat was een aantasting van zijn wereldbeeld (hij was ook een aanhanger van Ayn Rand). Enige verbijstering van rechtse zijde is hier inderdaad op zijn plaats. Maar ik merk er niks van. De kredietcrisis wordt nog steeds toegeschreven aan de spilzucht van 'linkse overheden', alsof de kapitalistische bankwereld en de Amerikaanse consumptiedrift daar niks mee te maken hadden. Dat er weleens een groot herverdelingsvraagstuk zou kunnen opdoemen waarvan de gewone man het slachtoffer is en dat de overheid in al zijn onvolkomenheden moet oplossen, wordt nauwelijks of niet onderkend.

Ik zeg niet dat links hier een antwoord heeft. Integendeel, de linkse oplossing (meer staatsregulering), werkt niet omdat de staten praktisch failliet zijn sinds zij de tekorten van de banken voor hun kiezen hebben gekregen. Maar rechts erkent niet dat al die onbetaalde rekeningen ook en vooral haar probleem zijn, en dat het recept van 'meer markt en minder overheid' door de feiten is achterhaald en op een verschrikkelijke desillusie is uitgedraaid. De 'markten' (de financiële instellingen) hangen immers aan het staatsinfuus en worden door nationale overheden overeind gehouden. Dat houdt een Grote Ontnuchtering in en betekent dat de verhouding tussen staat en markt in objectieve zin in linkse richting is opgeschoven. En dat als uitkomst van recepten die jarenlang (dertig jaar) door rechts zijn voorgeschreven. Daar zou rechts veel meer over moeten nadenken, maar in plaats daarvan geeft zij links (dat al dertig jaar op de terugtocht is) van alles de schuld. Als dat niet het morele (en financiële) tekort van rechts is, dan is dat toch een rechts zwaktebod, een teken van intellectuele armoede, vergelijkbaar met dat van links in de jaren zeventig. Dat rechts Amerika een boze club als de Tea Party en een huismoeder als Sarah Palin als serieuze redders ziet, is een teken aan de wand. Zelfs Californië, zowel voor rechts (Reagan) als links (de hippies uit San Francisco) het beloofde land, is niet meer wat het is geweest. Dat moet marktdenkers en libertijnen te denken geven. Ik vind dat rechts, dat steeds onaangenamer en zelfgenoegzamer wordt, haar kop in het zand steekt voor de eigen tekorten. Het is dat al die brave (rechts geworden) sociaal-democraten het ook niet weten, anders had links allang geprofiteerd. Kom op, Dagelijkse Standaard, doe er wat aan!