Het verdwijnende christendom in het Midden-Oosten

Een boeiend en belangrijk verhaal van Philip Jenkins, hoogleraar geesteswetenschappen aan de Pennsylvania State University, op de opiniepagina van de Volkskrant, over de teloorgang van het christendom in het Midden-Oosten. Dat is nog eens wat anders dan het obligate kerstverhaal over de vrede op aarde. Volgens de auteur is het zelfs heel goed mogelijk dat er over enkele decennia helemaal geen christenen meer wonen in de gebieden die wij hebben leren kennen als het bijbelse land. En het proces gaat gewoon door, zonder dat wij er veel aandacht aan besteden. Zo kwamen er bij een terroristische aanslag in oktober op de Syrisch-katholieke kathedraal in Bagdad nog zestig kerkgangers om, zonder dat er in het Westen een haan naar kraaide.

Die onverschilligheid en onwetendheid in het Westen over het lot van christenen in het Midden-Oosten is bij alle opwinding over de '(zelf)islamisering' van Europa misschien wel het sterkte 'dhimmie-gedrag' dat wij in het Westen vertonen. Bijna iedereen gaat er in West-Europa voetstoots vanuit dat het (grotere) Midden-Oosten, van Noord-Afrika tot voorbij Pakistan, praktisch in zijn geheel uit moslimlanden bestaat. Horen we weleens een PVV'er, VVD'er of CDA'er over het lot van de Koptische christenen in Egypte of de maronieten in Libanon? Ik dacht het niet. 'Terugsturen naar eigen land' is zo'n beetje de eerste reflex die je uit PVV-kringen hoort. Wie zo denkt, legt zich mentaal eigenlijk al bij voorbaat neer bij de idee-fixe dat het hele Midden-Oosten moslimterritorium is.

Ter linkerzijde is men zelfs helemaal blind voor dit grote historisch drama. De enige uitzondering zijn EO-achtige christenen, waarmee de meeste moderne ongelovige westerlingen niks te maken willen hebben, die zich zowel voor hun geloofsgenoten in het Heilige Land als voor het voortbestaan van Israël interesseren. Toegegeven: dat laatste is ook een stokpaardje van Geert Wilders, wat mij betreft zijn meest eerbiedwaardige.

Niet dat ik een gelovige ben of kenner van de christelijke geschiedenis. Integendeel. Van de moderne Turkse republiek van Kemal Atatürk sprak mij juist het seculiere karakter aan, en de durf waarmee deze hervormer de islam aanwees als grootste obstakel op weg naar modernisering. Daarom moet ik ook weinig hebben van al diegenen die het moderne Turkije afdoen als een moslimland dat met zijn EU-kandidatuur 'Europa' dreigt te overspoelen. Dat negeert niet alleen dat er in Turkije velen zijn die niks van het islamisme van Erdogan moeten hebben, maar suggereert ook dat het Turkse lidmaatschap van de EU al aanstaande is. Niks is minder waar.

Maar interessant (en verwarrend) is dat onder diezelfde Erdogan in verwaarloosde kloosters aan de Zwarte Zee voor het eerst sinds de jaren twintig Grieks-orthodoxe kerkdiensten zijn gehouden en dat er een zeker besef lijkt te bestaan dat er meer onder de Klein-Aziatische zon is dan alleen de islam. Hoe serieus of oprecht dat is, weet ik niet, maar ik weet wel dat onder het knalharde seculiere bewind van Atatürk grote verdrijvingen van christenen hebben plaatsgevonden uit Anatolië, een exodus die al gaande was tijdens de Eerste Wereldoorlog toen het Ottomaanse Rijk zijn doodsstrijd streed. En nog wonderlijker is dat de weinige christenen die er in landen als Syrië en Irak nog over zijn, een zekere bescherming genoten van de afzichtelijk gedegenereerde Ba'ath-regimes, die in hun beginjaren weer inspiratie vonden in het seculiere experiment van Atatürk.

Het stuk van Jenkins wijst op meer ongerijmdheden. Zo is de positie van christenen in het Midden-Oosten enorm verslechterd toen zij door moslims met wie zij eeuwen hadden samengewoond als 'vijfde colonnes' werden beschouwd van de Europese mogendheden die de restanten van het Ottomaanse Rijk gingen koloniseren. En bij de Arabische nationalistische (terreur)bewegingen die zich tegen het Westen en Israël gingen verzetten, namen christenen een voorhoedepositie in, misschien wel om weer bij de plaatselijke moslims in de gunst te komen en te bewijzen dat zij géén verraders waren. Dat laat in elk geval zien dat de relatie 'terreur-islam' minder eenduidig is dan vaak wordt gesuggereerd.

In dit hele kerstverhaal zegt Jenkins weinig of niks over Israël, maar je kunt je voorstellen dat het overleven van een Joodse staat als een Fremdkörper in een Midden-Oosten waar steeds minder christenen leven nog moeilijker wordt. Mij lijkt bovendien dat het overleven van de christelijke minderheden in het Midden-Oosten van het Westen meer aandacht verdient en een prioriteit moet zijn. Verontrustend is ook dat deze niet eens zo sluipende islamisering van het Midden-Oosten heeft plaatsgevonden in een tijd waarin het Westen oppermachtig was en de moslimwereld zwak, afhankelijk en deels door Europese machten gekoloniseerd. Deze ontwikkeling, die feitelijk reeds heeft plaatsgevonden, geeft veel meer te denken dan de vooralsnog hypothetische gevaren voor de islamisering van West-Europa (waar geen enkel zinnig mens trek in heeft). Wie het laatste wil keren, moet meer oog hebben voor het eerste. Dat vraagt om een brede en - vloek in de neo-nationalistische kerk - kosmopolitische blik.